تعيين ميزان اثر‌گذاري ويژگي‌هاي خاك بر رواناب و رسوب در سطح زيررده با استفاده از تحليل مؤلفه‌هاي اصلي (مطالعه موردي: دشت اردبيل)

شناخت عوامل و فرآيندهاي مؤثر بر فرسايش و رسوب خاك در يك منطقه، در ارائه راهكارهاي مناسب براي حفاظت خاك ضروري مي‌باشد. در اين پژوهش، تأثير ويژگي‌هاي خاك بر ميزان رواناب و رسوب با استفاده از دستگاه شبيه‌ساز باران در سطح زير‌رده، در دشت اردبيل بررسي گرديد و براي بيان تأثير ويژگي‌هاي خاك، از تجزيه و تحليل مؤلفه‌هاي اصلي (PCA) استفاده شد. 77 نمونه خاك سطحي با روش شبكه‌هاي منظم (3500×3500 متر) تهيه گرديد و برخي از ويژگي‌هاي فيزيكي و شيميايي خاك (بافت، رطوبت اشباع، كربن آلي، هدايت الكتريكي، اسيديته، نيتروژن كل و پتاسيم) در آزمايشگاه اندازه‌گيري شد. علاوه بر آن، درصد پوشش گياهي در نقاط نمونه برداري نيز از طريق پلات اندازه‌گيري شد. نمونه‌برداري رواناب و رسوب با استفاده از دستگاه شبيه‌ساز باران (با شدت 23.9 ميلي‌متر بر ساعت و مدت 10 دقيقه) در 40 نقطه اجرا و نمونه‌هاي رواناب و رسوب برداشت و به آزمايشگاه منتقل شد. نيم‌رخ‌‌هاي شاهد خاك تا سطح زير‌رده با استفاده از سيستم جامع آمريكايي تشريح شدند. نتايج تحليل مؤلفه‌هاي اصلي (PCA) نشان داد نه عامل از 13 عامل بررسي شده در سه مؤلفه اصلي قرار گرفته كه در مجموع 57.01 درصد از تغييرات ميزان رسوب را توجيه مي‌كنند. بر طبق نتايج، بيش‌ترين ميزان رواناب (4.8 ليتر بر متر مربع) و رسوب (58 گرم بر متر مربع) در ‌زيررده Psamments اندازه‌گيري شد. ميزان كم كربن آلي در اين زير‌رده (0.78 درصد)، موجب كاهش نفوذ‌پذيري خاك و افزايش حجم رواناب توليدي مي‌گردد. همچنين كم‌ترين ميزان رواناب (2.4 ليتر بر متر مربع) و رسوب (21.84 گرم بر متر مربع) در زير‌رده Xeralfs مشاهده شد كه در آن ميزان كربن آلي (3.21 درصد) و پايداري خاكدانه‌ها (6.59 درصد) زياد بوده و به بتع آن، نفوذ‌پذيري خاك افزايش و تلفات خاك كاهش پيدا مي‌كند.