واكاوي پيشينۀ نظريه انتخاب اكثريت در انديشه فقيهان شيعه

نظريۀ انتخاب اكثريت، مشهورترين و مقبول ترين پاسخِ مشروعيت سياسي، در فلسفه و انديشۀ سياسي غرب و يكي از عوامل مشروعيت در انديشه اهل سنت و روشن فكران مسلمان تلقي مي شود. اين نظريه كه بر مشروعيت‌بخشي رأي اكثريت مردم تأكيد دارد ـ ضمن تغييراتي در مباني آن ـ ، مورد توجه برخي فقيهان شيعي نيز واقع شده است. نظريه مذكور در فقه شيعه، به عنوان نظريه‌اي رقيب براي نظريه نصب ـ كه مشروعيت سياسي را الهي دانسته و مصداق واقعي آن را در عصر غيبت، فقيه جامع الشرائط مي داند ـ ، محسوب مي‌شود. بر خلاف نظريه نصب، از پيشينه فقهي نظريه انتخاب، بحث چنداني صورت نگرفته است. بر همين اساس، تحقيق حاضر با تمركز بر پيشينه تاريخي اين نظريه، نشان مي دهد كه قبل از مشروطه هيچ اقبالي به آن صورت نگرفته است. در زمان مشروطه صرفاً توسط فقيهان مشروطه‌خواه به عنوان محدودكننده عمل كرد حاكمان فاسد، پيشنهاد شده است. تنها در عصر شكل گيري انقلاب اسلامي است كه از سوي برخي فقيهان معاصر به عنوان شرط مشروعيت حاكم سياسي پذيرفته شده است. بنابراين، نظريه انتخاب، نظريه اي نو ظهور بوده؛ در فقه شيعه از پيشينه تاريخي قابل توجهي برخوردار نيست.