نگرشي تحليلي ـ انتقادي بر اسناد تاريخي «نمايش سايه» در سرزمينهاي اسلامي؛ مطالعه موردي: مصر و شام

نمايش سايه، گونه اي از نمايشهاي عاميانه است كه در سده‌هاي نخستين و ميانه سابقه‌اي ديرينه داشته است. از آنجا كه مورخان در قرون گذشته، به ادبيات و هنر عاميانه اهميت چنداني نشان نمي‌دادند، اينك اطلاعات كافي دربارۀ اين هنر نمايشي در دست نيست. در پژوهش حاضر با شيوۀ اسنادي ـ تحليلي ـ انتقادي، ديرينگي نمايش سايه و سير آن از روزگاران كهن تا قرن 9 ق بررسي خواهد شد و با تتبع در منابع تاريخي و نقد آراء پژوهشگران، مي‌كوشيم پرده از جنبه هاي پنهان اين هنر برگيريم. بنابر يكي از مهم ترين يافته ها، كهن ترين سند موجود حاكي از آشنايي در دورۀ اسلامي با نمايش سايه، بيتي از ابونواس (146ـ198ق) است كه نشان مي دهد ديرينگي اين هنر ـ برخلاف تصور بيشتر پژوهشگران ـ به قرن 2ق بازمي گردد. بر مبناي اسناد تاريخي بررسي شده در اين پژوهش، هنر نمايش سايه در روزگار فاطميان و مملوكيان مصر رواج تمام داشته است. «خَيال» در ادبيات نمايشي، اصطلاحي كلي بوده و افزون بر نمايش سايه، بر «خيمه شب بازي» و «تقليد» نيز دلالت داشته و همين موضوع، برخي پژوهشگران را در تحليل اسناد تاريخي هنرهاي نمايشي به اشتباه افكنده است.