نقش «سرمايه اجتماعي» و «هويت اجتماعي» بهره‌برداران در مديريت طرح‌هاي ساماندهي و تعيين حريم و بستر رودخانه‌ها نمونه پژوهش: رودخانه سيمره

«سرمايه اجتماعي» و «هويت اجتماعي» ازجمله اصلي‌ترين عوامل تداوم زندگي اجتماعي محسوب مي‌شوند. سرمايه اجتماعي با تسهيل فرايند همكاري افراد براي دستيابي به اهداف مشترك، باعث صرفه‌جويي بيشتر در هزينه‌ها و زمان مصرف‌شده خواهد شد. هويت اجتماعي، ادراك نسبتاً پايدار فرد از كيستي اجتماعي خود از راه شباهت‌هايش با ديگران است. اين ادراك طي فرايندهاي اجتماعي و تعامل با ساير افراد و گروههاي اجتماعي شكل مي‌گيرد و موجب به‎وجودآمدن احساس همانند ديگران بودن در گروه، طبقه و جامعه در فرد مي‌شود. حفاظت از رودخانه‌ها به‌مثابه سرمايه‌اي ملي و يكي از منابع مهم آبي كشور درزمينه‌هاي كشاورزي، اقتصادي، صنعتي، ترابري، بهداشتي، شرب و تفريحي، يك ضرورت است؛ اما متأسفانه تاكنون پژوهش‌هاي اقتصادي و اجتماعي زيادي در اين زمينه انجام نشده است. با توجه به اينكه هر نوع دخل و تصرف در رودخانه اعم از كمّي و كيفي بازتاب‌هاي مختلفي را در پي دارد و چنانچه تغييرات ايجادشده به‌منظور قانونمندي آب و بستر رودخانه نباشد در اثر گذشت زمان مقابله پرخسارت و پرهزينه‌اي را مي‌طلبد، لازم است همه طرح‌هاي ساماندهي رودخانه و حريم و بستر مبتني بر پايه‌اي علمي و درست ارائه شود. اين پژوهش از نوع كاربردي و ازنظر روش‌شناسي، توصيفي‌تحليلي برمبناي شيوه پيمايشي با استفاده از روش تحليل عاملي است. جامعه آماري پژوهش، همه بهره‌برداران حاشيه رودخانه سيمره حدفاصل سد سيمره تا پل گاوميشان واقع در استان ايلام و لرستان (درمجموع 2889 بهره‎بردار) و حجم نمونه، 202 نفر است. شاخص‌هاي استفاده‌شده براي سنجش متغيرهاي اصلي اين پژوهش در سرمايه اجتماعي شامل انسجام اجتماعي، مشاركت اجتماعي، اعتماد اجتماعي، احساس امنيت اجتماعي، بينش اجتماعي و در هويت اجتماعي شامل هويت ملي، هويت ديني، هويت قومي، هويت خانوادگي و هويت گروهي بوده است. يافته‌هاي پژوهش حاكي از پايين‌‎بودن سطح سرمايه اجتماعي پاسخگويان است؛ به‌طوري كه ازنظر سرمايه اجتماعي 45درصد بهره‌برداران حاشيه رودخانه سيمره در سطح پايين قرار دارند؛ همچنين پاسخگويان ازنظر هويت اجتماعي در سطح بالايي قرار دارند؛ به‌طوري كه ميانگين اين شاخص 4.5 است. هويت اجتماعي 99.1درصد پاسخگويان در سطح بالاست. با توجه به پايين‌بودن سطح سرمايه اجتماعي، ساير سرمايه‌ها اثربخش نبوده است؛ بنابراين توسعه جامعه با مشكلات جدي مواجه خواهد شد؛ بر اين اساس در محدوده پژوهش به علت پايين‌بودن سطح سرمايه اجتماعي، اجراي پروژه‌هاي رودخانه‌اي با كاهش تعهدات، استفاده بهينه نداشتن از ظرفيت بالقوه بهره‌برداران، نبود ضمانت‌هاي اجرايي مؤثر و عدم انطباق‌پذيري بهره‌برداران همراه خواهد شد. ميزان انسجام اجتماعي به‌مثابه يكي ديگر از مؤلفه‌هاي تشكيل‌دهنده سرمايه اجتماعي در اين پژوهش مدنظر قرار گرفته است. جامعه آماري پژوهش از انسجام اجتماعي متوسطي برخوردار است. يافته به‌دست‌آمده به نتيجه پژوهش‌هاي ساير پژوهشگران نزديك است؛ همچنين ميانگين اعتماد اجتماعي پاسخگويان متوسط است. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد ميزان اعتماد اجتماعي 22.7درصد بهره‌برداران حاشيه رودخانه سيمره كم، 61.6درصد متوسط و 15.6درصد زياد است. در مقاله حاضر براي نخستين‌بار نقش «سرمايه اجتماعي» و «هويت اجتماعي» بهره‌برداران در مديريت طرح‌هاي ساماندهي و تعيين حريم و بستر رودخانه‌ها سنجيده و ارزيابي شده است.