مروري بر ادوار و مكاتب كلامي اماميّه در قرون مياني

An Overview of Imamiyya Kalāmi Periods and Schools in Middle Centuries

كلام اماميه در طول تاريخ جريان يكسان و يكدستي نبوده است و دستخوش تحولات بسيار در ابعاد مختلف شده است. متكلمان امامي در ادوار گونا گون تح تتاثير عوامل مختلف به ويژه اثرپذيري از مكاتب فكري مطرح در تمدن اسامي خاصه كلام معتزلي و اشعري و فلسفه سينوي و حكمت صدرائي نظا مهاي كلامي متفاوتي از باورهاي ديني تشيع امامي را ارائه نمود هاند. آشنايي با مكاتب كلامي و گراي شهاي مختلفي كه در كلام اماميه پديدآمده است پي شنياز هرگونه پژوهش دقيق در اين دانش است. با اين وصف، تا كنون هيچ دست هبندي مشخص معياري از مكاتب كلامي اماميه ارائه نشده است كه هم نمايانگر سب كها و گراي شهاي اصلي مختلف موجود در تاريخ كلام اماميه باشد و هم مقبول و مورد اتفا قنظر پژوهشگران اين عرصه قرار گرفته باشد. در نوشتار حاضر، تاش مي شود پيشنهادي در خصوص دست هبندي ادوار و مكاتب كلامي اماميه ارائه گردد. بر بنياد اين دست هبندي تازه، ادوار و مكاتب گونا گون تكوي نيافته در كلام اماميه در قرون مياني )از قرن چهارم تا قرن يازدهم هجري قمري (بر اساس سبك انديشگي و مباني كلامي متمايز متكلمان امامي به چهار دوره:) 1 (كلام معتزلي شامل مكاتب بغداد متقدم و متاخر و مكتب حله متقدم،) 2 (كلام معتزلي _ فلسفي در مكتب حله متاخر،) 3 (كلام فلسفي در مكتب قم و) 4( كلام فلسفي _ عرفاني در مكتب اصفهان طبق هبندي مي شود.

Imamiyya Kalām has not been the same throughout history, and has undergone many changes in various aspects. In different eras, Imamiyya theologians have been impacted by various factors, especially by the prominent schools of Islamic civilization in particular Mu’tazila theology, Ash’ari theology, Avicennism philosophy, and Sadrāie’s wisdom; therefore, they have presented different theological systems of religious beliefs of Imamiyya Shiism. Familiarity with the theological schools and the various tendencies that have emerged in the Imamiyya Kalām is the prerequisite for any detailed research in this field. In this regard, no definite classification of the Imamiyya theological schools have been presented so far, which both reflects the various main styles and trends in the history of Imamiyya Kalām, and is accepted by researchers of this field. In the present article, an attempt is being made to propose a categorization of Imamiyya theological schools and periods. This new classification is based on the Imamiyya theologians’ styles of thought and distinct theological foundations. So accordingly, different evolutionary schools and periods of Imamiyya Kalām in the Middle centuries (from the fourth to the 11th century AH) are classified into four periods: 1. Mu’tazila theology including the early and the late Baghdad Schools, as well as the early Hella School, 2. Mu’tazila- philosophical theology in the late Hella School, 3. Philosophical theology in Qom School, and 4. Philosophical-mystical theology in Isfahan School.