دينداري و پتانسيل اعتراض سياسي

مقالۀ پژوهشي حاضر حول محور اين پرسش اصلي سامان گرفت كه دينداري فردي چه نقشي در پتانسيل اعتراض سياسي دارد. ذخيرۀ دانشي قدماي علوم اجتماعي در بسياري از ديدگاه‌هاي جامعه‌شناختي دلالت بر اين پاسخ داشت كه چون دين نقشي توجيهي يا حمايتي از سنت‌هاي حاكم و نظم موجود را دارد، پس پتانسيل اعتراض سياسي را كاهش مي‌دهد. باوجود‌اين، برخي دانش‌پژوهان علوم اجتماعي در سال‌هاي اخير استدلال كرده‌اند كه دين و دينداري مي‌تواند از راه‌هاي مختلف و از طريق كانال‌هاي متنوعي بر بسيج سياسي و رفتار اعتراضي تأثير بگذارد. اين كانال‌هاي مختلف، يا مكانيسم‌هايي كه از طريق آن‌ها دين و دينداري مي‌تواند بر رفتار اعتراضي تأثير بگذارد، در مقالۀ حاضر تشريح گرديده و سپس، با تفكيك دينداري به دو بُعد اصلي »اعتقادات ديني « و »مناسك مذهبي «، استدلال‌هايي نظري براي معقول‌سازي دو فرضيۀ متعارض ارائه شد. اول، اعتقادات ديني پتانسيل اعتراض سياسي فرد را كاهش مي‌دهد. دوم، مشاركت در مناسك مذهبي باعث افزايش پتانسيل اعتراض سياسي مي‌شود. درنهايت، فرضيات مزبور با داده‌هاي پيمايشي برآمده از نمونۀ 200نفري از افراد 18 سال به بالاي ساكن در شهر تهران مقابله شد تا ميزان برازش تجربي‌شان آشكار شود. نتايج تحقيق در مجموع دلالت بر رد تجربي فرضيات تحقيق داشته و نشان داد كه پتانسيل اعتراض سياسيِ پاسخ‌گويان نمونۀ تحقيق، مستقل از دينداري‌شان بوده است.