بررسي انتقادي رويكردهاي تفسيري و شيوه‌هاي استناد به آيات در اسرارالتوحيد

صوفيه همچون ديگر فرقه هاي باطن گرا، بلكه بيش از آنها، به تأويل قرآن دست يازيده اند. تأويل و تفسير آنها مبتني بر احالۀ آيات بر باطن و حقيقت (آن گونه كه در مي يابند) است. آنها در تفسير بيش از هر چيز بر دل خود اتكا دارند و آن را محل الهام و استقرار علم الهي مي دانند. در اسرارالتوحيد نيز به عنوان يكي از أمهات متون صوفيانه، نگاه باطن گرايانه به آيات قرآن غلبه دارد. بر اين پايه، نوشتار حاضر در صدد بررسي انتقادي مباني ابوسعيد در تأويل قرآن، تبيين شيوه هاي او در تفسير آيات و بازنمودن اغراض ديگري است كه در به كار بردن آيات قرآن دخيل بوده است. استناد به آيات قرآن در اسرارالتوحيد -اعم از استناد مبتني بر معنا (نگاه غير تفسيري) و استناد متكي بر تفسير از ابتدا تا انتهاي اثر به طرز چشمگيري نمايان است اما اين استنادات از ضابطه ثابت و مشخصي تبعيت نمي كند. با اين حال، نحوۀ مواجهۀ او با آيات چند شكل عمده دارد كه عبارت اند از: تفسير آيه در معناي مشابه با دلالت سياقي الفاظ و منطبق با آراي مفسران، تأويل و رسيدن به معنايي در طول دلالت سياقي آيه، ارائه تأويل متفاوت، بلكه متباين و متضاد با ظاهر آيات مبتني بر آراي تصوف و سنت هاي صوفيانه، تأويل در جهت توجيه كرامات صوفيانه و به ندرت، تأويل هايي با رويكرد شطحي. به نظر مي رسد، ابوسعيد بيش از آن كه قصد تبيين تعاليم قرآني را داشته باشد، در صدد توجيه تعاليم صوفيانه با آيات قرآن برآمده است.