ساخت فقه اجتهادي شيعه و مساله‌ي قدرت با تاكيد بر مكتب فقهي بغداد و حلّه

هدف مقاله‌ي حاضر، فهمِ ساختار تفكر سياسيِ جريان فقه اجتهادي شيعي است. بدين‌منظور با روش «درون فهمي» و با مطالعه‌ي آثار فقهي مكتب اجتهادي بغداد و حلّه، كوشيده‌ايم به دركِ فضاي زيست و فهمِ منطقِ جهان آنان نزديك شويم. مطالعه‌ي اين آثار، رابطه‌ي تفكر اجتهادي با مفهوم «امامت» را آشكار مي‌كند. فقه اجتهادي با هدفِ جمع بينِ آرمان شيعه (كه با ظهورِ امام غايب محقق مي‌شود) و واقعيتِ زندگي در دوره‌ي غيبت، از اصول «اجتهاد» در استنباطِ حكم شرعي بهره بُرده و ميانِ شرع و عقل پيوند برقرار كرده است. مهم‌ترين پيامد اين تفكر، بازسازي و امتداد نظريه‌ي مرجعيت شرعي امام در قالب «نظريه‌ي نيابت فقيهِ مجتهد» در برخي مسئوليت‌هاي شرعي است. نظريه‌ي امامت شيعي به‌مقتضاي جهان‌بيني فقهي اماميه، در حد نيابت عام فقيه محدود مانده و به‌جاي انديشيدن به تاسيس «نهادِ قدرت سياسي» و بازتوليد مفاهيمِ سياسي براي بيان ويژگي‌هاي زعامت سياسي دوره‌ي غيبت، كوشيده است زمينه‌ي زندگي مومنانه‌ي شيعيان در حاكميت قدرت‌هاي جور را مهيا كند. به‌همين‌دليل، آن‌دسته از مفاهيم و مباحث مربوط به قدرت سياسي كه حوزه‌ي تصميم‌گيري فقيهِ مجتهد قرار دارند، در ابواب مختلف بحث شده و حكم فقهي‌شان بيان گرديده است.