داوري بر اختلاف حكيم سبزواري و علامه طباطبايي در مسئله عقول عرضيه

از پيشينيان نقل شده است كه دربرابر هريك از انواع موجود در عالم ماده، فرد مجرد عقلاني در عالم مجردات موجود است كه مدبّر موجودات مادي است. انواع ماديه براي اتصال به رب النوع (عقل عرضي) خود پيوسته در حركت هستند و غايت وجودي آنها رسيدن به موطن اصلي و پيوند به اصل خود است. بسياري از فيلسوفان، اتصال به عوالم غيبي را اوج تكامل ماديات مي‌دانند؛ اما قائلان به ارباب انواع، دربرابر هر نوع مادي، به يك فرد مجرد عقلاني قائل هستند؛ به‌گونه‌اي كه اين فرد مجرد با آن افراد مادي، از نظر طبيعت و نوع يكسان‌اند. البته شماري از فيلسوفان، مخالف اين باورند و به عقول عرضيه باور ندارند و زنجيره عقول را طولي مي‌دانند. آنها اوج تكامل ماديات را اتصال به عقل عاشر (عقل دهم) مي‌دانند. قائلان به ارباب انواع، كثرات نوعي را مستقيماً مستند به عقول عرضي مي‌دانند و منكران عقول عرضيه، كثرات نوعي را مستند به جهات متكثره در عقل عاشر دانسته‌اند. در مقاله پيش‌رو، به بررسي ديدگاه حكيم سبزواري كه از موافقان وجود عقول عرضيه است و علامه طباطبايي كه از منكران آن است، پرداخته‌ايم.