اندازه واحدهاي مديريتي مرتعداري جهت استفاده چراي دام در مناطق مختلف آب و هوايي آذربايجان غربي

در شرايط كنوني كه استفاده از علوفه مرتع و نگهداري دام در مرتع، نسبت به ديگر استفاده‌‌هاي آن، بيشتر رايج است؛ بهره‌‌برداري اگر هماهنگ با ظرفيت چراي مرتع نباشد، باعث فشار بر مرتع شده و موجوديت آن‌‌ را به‌‌خطر مي‌‌اندازد. از طرفي، لازم است كه تعداد واحد دامي به‌‌گونه‌‌اي باشد كه معيشت مرتعداران را تامين نمايد. اين مسئله، نياز به تعيين سطح اقتصادي مرتع را بيش از پيش مسجل مي‌نمايد. بنابراين متناسب با نياز واحدهاي پايه اجتماعي و توان اكولوژيكي مراتع در مناطق مختلف آب و هوايي، اين سطح بايد مشخص شود. براي اين منظور، تعداد 160 مرتع با مجموع مساحت 181216 هكتار و شرايط مديريتي متفاوت (مراتع مميزي‌شده، مراتع مميزي‌نشده و مراتع داراي طرح)، در پنج ناحيه اقليمي آذربايجان غربي انتخاب گرديد. با بررسي طرح‌‌هاي مرتعداري و با استناد به منابع و دستورالعمل‌‌هاي موجود، ظرفيت چراي كوتاه‌‌‌مدت يا تعداد واحد دامي كه در هر مرتع بسته به توان اكولوژيكي مي‌‌توان اجازه چرا داد، محاسبه گرديد. در مرحله بعد، خانوارهاي بهره‌‌بردار، به روش پيمايشي، مورد بررسي قرار گرفتند و با استناد به پرسشنامه‌‌ها، اطلاعات مرتبط با متوسط بعد خانوار، هزينه سالانه هر خانوار مرتعدار، درآمد حاصل از يك گله 100 راسي و درآمد خالص سالانه مرتعدار، استخراج گرديد. بر مبناي اطلاعات استخراج‌شده، اندازه گله يا تعداد واحد دامي كه مي‌‌تواند نياز خانوار عشايري يا روستايي را در حد تامين هزينه‌‌ها رفع نمايد، محاسبه و به تبع آن، اندازه واحد مرتعداري يا مساحت مرتع مورد نياز مرتعداران، در مناطق مختلف آب و هوايي، برآورد گرديد. نتايج نشان داد هزينه نگهداري گله و درآمد حاصله از آن در طبقات اقليمي مختلف به‌‌واسطه تغيير سطح مرتع و كميت و كيفيت علوفه مرتع، متفاوت است. حداقل اندازه گله براي يك خانوار پنج نفره در اقليم مرطوب 152 واحد دامي، در اقليم نيمه‌‌‌مرطوب 156 واحد دامي، در اقليم مديترانه‌‌اي 133 واحد دامي، در اقليم نيمه‌خشك 214 واحد دامي و در اقليم خشك 220 واحد دامي محاسبه شد. ضمن اينكه حداقل اندازه مرتع واحدهاي مديريتي مرتعداري براي دوره چرايي چهار ماهه، در اقليم مرطوب 137 هكتار، در اقليم نيمه‌‌‌مرطوب 251 هكتار، در اقليم مديترانه‌‌اي 226 هكتار، در اقليم نيمه‌‌‌خشك 406 هكتار و در اقليم خشك 485 هكتار برآورد گرديد. مقايسه نتايج حاصل با وضع موجود، بيانگر آن است كه در حال حاضر (سال مطالعه 1394)، اندازه اراضي مرتعي واگذار شده در بيشتر طرح‌‌هاي مرتعداري، پائين‌‌تر از حد مطلوب اقتصادي است. بنابراين در شرايط فعلي كه عمده مرتعداران، دامدار مي‌‌باشند؛ اولويت دفتر امور مراتع، بايد تهيه طرح‌‌هاي مرتعداري اقتصادي باشد. ضمن اينكه بايد با كاربرد تكنولوژي و استفاده از انرژي‌‌هاي نو در مرتع، هزينه‌‌هاي نگهداري دام را كاهش و با استفاده چندمنظوره از مرتع، طي يك دوره 10 ساله، سطوح غيراقتصادي را تبديل به سطوح اقتصادي نمود.