حوزۀ حديثي شيعيان در بغداد از تأسيس تا پايان سدۀ سوم هجري

آگاهي از تاريخ انديشه‌ها هر محققي را ناگزير رهسپار كانون‌هاي زايش آن تفكر مي‌كند. بنابراين پي‌جويي از تاريخ تفكر و سير انديشۀ شيعي نيز نيازمند آشنايي و واكاوي حوزه‌هاي انديشه‌ساز آن است. در اين ميان، حوزۀ حديثي شيعيان در بغداد در توليد علم و عالم‌پروري از جايگاه ويژه‌اي برخوردار بود. در پژوهش حاضر، تأسيس اين حوزه و مراحل بالندگي آن تا انتهاي سدۀ سوم و نيز عملكرد حوزۀ بغداد در سه عرصۀ علم‌آموزي، تأليف آثار و انتقال مكتوبات گذشتگان بررسي، تبيين و تحليل مي‌شود. بر اساس يافته‌هاي اين پژوهش، پيشينۀ حركت علمي شيعيان بغداد اغلب به عالمان محلۀ كرخ در عصر صادقينv مي‌رسد. تلاش علمي اين گروه و جمعي از مهاجران كوفي‌ در دوران تأسيس شهر بغداد به‌دليل فقدان ظرفيت علمي لازم و شرايط سخت سياسي به تأسيس حوزۀ بغداد نينجاميد. اين حوزه از زمان تأسيس تا انتهاي قرن سوم سه مرحله را گذرانيد. مرحلۀ نخست(دوران مهاجران)، حوزۀ بغداد به‌وسيلۀ عالمان مهاجر كوفي پايه‌گذاري شد. مرحلۀ دوم(دوران بوميان)، شكوفايي اين حوزه به‌ دست عالمان بومي‌اش بود و حتي دوران خفقان متوكل نتوانست روند رو به رشد آن را متوقف سازد. مرحلۀ سوم(عصر غيبت صغري)، تلاطم‌هاي عقيدتي مانع پويايي اين حوزه به‌واسطۀ فعاليت عالمان بغدادي و رحله‌هاي علمي نشد. تجربۀ دو نماي متفاوت از علم‌آموزي، پرتأليفي، جامع‌نگاري‌هاي متعدد و پيشتازي در نگارش برخي تك‌نگاري‌ها ـ كه بررسي اعتبار اين آثار نشانگر منزلت والاي حوزۀ بغداد است‌ـ و انتقال گستردۀ ميراث معتبر و كهن ثقات متقدم شيعه، گزارشي از عملكرد حوزۀ حديثي بغداد است.