بررسي تطبيقي جايگاه عقل در شناخت تجربي از ديدگاه كانت و شهيد مطهري

A Comparative Study of the Status of Reason in Empirical Cognition from the Perspective of Immanuel Kant and Martyr Motahhari

هدف ما در اين مقاله آن است كه با نگاه تطبيقي به جايگاه عقل، حدود و ثغور آن در شناخت تجربي و ارزش آن از منظر كانت و شهيد مطهري را مورد بررسي قرار داده و به را‌ه‌كارهاي آنان جهت حل مشكل معرفت تجربي و مقايسه و بررسي تطبيقي ميان آنها بپردازيم. كانت براي عقل معاني‌اي ذكر كرده و عقل به معناي فاهمه را داراي اعتبار معرفتي مي‌داند. وي قضاوت عقل را در حوزة متافيزيك، غيرمعتبر و در حوزة فيزيك با توجه به زمانمند و مكانمند بودن، معتبر مي‌داند. كانت براي حل مشكل شناخت تجربي، احكام تأليفي پيشين مطرح كرده و براي كليت و عينيت آن از مقولات محض فاهمه استفاده مي‌كند و همچنين شناخت صحيح مفهوم عقل و عملكرد آن را در تشخيص شناخت تجربي درست دخيل مي‌داند. اما شهيد مطهري نقش عقل را در معرفت تجربي از راه مبدئيت احكام بديهي عقلي براي شناخت تجربي دانسته و با استفاده از معقولات ثانيه در معرفت تجربي به حل مشكل شناخت تجربي مي‌پردازد. ايشان نقش عقل در معرفت تجربي را در دو حوزة تصورات و تصديقات ترسيم مي‌كند. در باب تصورات، ادراكات تجربي و حسي مقدم و زمينه ساز براي تصورات عقلي بوده و در حوزة تصديقات، اصالت با عقل بوده و تصديقات عقلي مقدم بر تصديقات تجربي است و بدون عقل هيچگونه حكم و تصديقي حتي تصديق تجربي حاصل نخواهد شد.

Using a comparative method, this paper studies the status of reason in empirical cognition from the perspective of Immanuel Kant and martyr Motahhari to explain their solutions to solve the problem of empirical knowledge. Kant mentions meanings for reason and considers reason in the sense of understanding to have epistemic validity. He considers the judgment of reason to be invalid in the field of metaphysics, and valid in the field of physics due to its temporality and locative nature. To solve the problem of empirical cognition, Kant proposed earlier authorial rulings and for its totality and objectivity, he uses categories of pure understanding. He also considers the correct knowledge of the concept of reason and its function to be involved in the diagnosis of correct empirical knowledge. But martyr Motahhari considers the role of reason in empirical knowledge through the precedence of obvious rational rules for empirical knowledge, and solves the problem of empirical cognition by using secondary intelligibles in empirical knowledge. He depicts the role of reason in empirical knowledge in two areas of perceptions and affirmations. In the case of perceptions, empirical and sensory perceptions preceded and laid the groundwork for rational imaginations and in the realm of affirmations, originality is with reason, and rational affirmations take precedence over empirical affirmations and without reason, no verdict or confirmation will be achieved, not even empirical confirmation.