بررسي تطبيقي آراء شيخ‌الرئيس و شيخ اشراق درباره چيستي لذت

ابوعلي‌سينا و شهاب‌الدين سهروردي دربارة موضوع لذت در آثار مختلف خود مباحث و اطلاعات پراكنده‌اي بيان كرده‌اند. يكي از آن مباحث، ديدگاه‌هاي اين دو انديشمند در خصوص چيستي لذت است. مسئلة اين نوشتار بررسي تطبيقي چيستي لذت از منظر رؤساي دو مكتب مشاء و اشراق با توجه به مباني معرفت‌شناختي و هستي‌شناختي آنان است. مسئله لذت‌بخش كوچكي از شبكة معرفتيِ دو نظام مشاء و اشراق است كه بررسي آن با توجه به برخي از اضلاع ديگر شبكه، همچون مباني، ما را به فهم بهتر و درك عميق‌تر آن نائل مي‌كند. از پيامدهاي اين بررسي درك علت تفاوت‌گذاري تعريف لذت بين باري‌تعالي و انسان از سوي ابن‌سينا و عدم اين تفاوت از سوي سهروردي، به جهت تفاوت ديدگاه در مورد هستي و چيستي ادراك در دو نظام است. از ديگر پيامدها اين است كه اگرچه واژه‎هاي «ادراك» و «ملائم» در تعاريف هماهنگ و تكراري است، اما تبييني كه از آنها در هر نظام آورده مي‎شود با توجه به تفاوت‎هاي معرفت‎شناسانه و هستي‎شناسانة دو مكتب، ما را به درك گوناگون از لذت مي‎رساند. اهم اين تفاوت‎ها عبارت‎اند از: تأكيد بر علم حصولي در شناخت از يك‎سو و مبنا بودن «وجود» در هستي از سوي ديگر در فلسفة مشاء و در مقابل بنا نهادن اساس علم بر علم حضوري از يك‎سو و مبنا بودن «نور» در هستي از سوي ديگر در فلسفة اشراق.