مردم: «فرا معيار دروني» موفقيت طرح‏ها (مرور سه دهه و نيم طرح‏هاي شهري تهران از دهه 1360 شمسي)

مفاهيمي مانند هدف، موفقيت، روش، معيار، ديدگاه‏ مخاطب، زمينه فرهنگي، مقياس و نوع طرح، از مواردي است كه نقد و ارزيابي كيفيت طرح‏هاي‏ شهري را پيچيده‏‏ ساخته‏است. پرسش اين مقاله يافتن مهم‌ترين معيارهاي بيروني يا دروني موفقيت طرح‏هاي‏شهري اجرا‏شد‏‏‏‏‏ه در تهران طي 35 سال از دهه 1360 است. بنابراين، روش دلفي جهت كسب اجماع خبرگان شهري به‌كاررفته است. براي اين منظور از اجماع چهل نفر از متخصصان شهري در زمينه‏هاي طراحي ‏شهري‏‏‏، برنامه‏ريزي، مديريت، معماري و جامعه‏شناسي بهره‏گرفته‏شده‏است. اين مقاله با روش اجماع نظر خبرگان و رويكرد نقد نوين برآمده از «نظريه نقد»، به‏‏دنبال اين پرسش است كه به اعتبار اين اتفاق‏نظر معيار اصلي موفقيت اين طرح‏ها چه بوده‏است؟ هر‏‏‏‏‏‏‏چند در خصوص شكست طرح‏هاي ‏شهري به‏ويژه در تهران اتفاق‏نظري مشترك هست، اما گزارش بي‏طرف در خصوص متخصصان هم‏رأيي در معيارهاي طرح‏هاي شايسته و موفق كمتر تهيه‏شده‏است. آگاهي از چنين موضوعي مي‏تواند علاوه بر معرفي، ايجاد انگيزه، تشويق و ترسيم نگرش مثبت يا تدوين چشم‏انداز تقريبي از كارنامه فعالان شهري در چند دهه اخير، سبب روشن‏تر شدن و هدايت تصميم‏هاي آتي با توجه به معيارهاي ‏موفقيت شود. اين امر همچنين مي‏تواند منجر به بررسي روش‏هاي ارزيابي كيفي طرح‏هاي‏شهري شود. از نتايج به‌دست ‏آمده اين است كه فرض معيار ثابت براي ارزيابي آثار صحيح نبوده و ارزيابي امري پوياست. درعين‏حال، معيارهاي «فرآيندگرا»، «فرآورده‏گرا»، «بيروني» و «دروني» تميز داده و روشن‏شده‏است كه «خواست و مشاركت مردم» در طرح‏ها معيار اصلي است كه بيش از هر‏‏‏‏‏‏‏ عامل ديگر سبب پيروزي طرح خواهدشد. بعد اين معيار، «جنبه‏هاي مديريتي و فني» و سپس «كيفيت اثر طراحي» سبب موفقيت طرح مي‏شود. معيار مردمي در ساير معيارها نيز نهفته است و بنابراين فرامعيار دروني موفقيت طرح‏هاست، گرچه در طرح‏هاي شهري تهران، بيرون از فرآيند ‏طراحي مانده‏است.