سياست خارجي مكتوب جمهوري اسلامي ايران در پرتو اسناد بالا دستي

Written Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran In light of the Upper Documents

هدف: سياست ‌خارجي شامل تعيين و پيگيري يك سلسله اهداف و منافع ملي كشورهاست كه در صحنه بين‌المللي از سوي دولت‌ها تحقق مي‌پذيرد. معمولاً همه كشورها در زمينه سياست ‌خارجي داراي اهداف كوتاه‌مدت، ميان‌مدت و بلندمدت‌اند. قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران و سند چشم‌انداز، به‌عنوان اسناد حاكميتي و تعيين‌كننده سياست‌هاي كلي نظام را مي‌توان از جمله اسناد بالا‌دستي و بلندمدت به‌شمار آورد. برنامه‌هاي توسعه نيز، با توجه به مشخص و مقيد بودن آنها به محدوده زماني خاصي، مي‌توانند به‌عنوان اسناد پائين‌دستي و با اهداف كوتاه‌مدت و يا ميان‌مدت دولت‌ها تلقي گردند. در مقاله پيش‌رو، در مرحله اول قانون اساسي به‌عنوان مبنا و معيار اصلي فرض‌گرديده و ميزان انطباق يا عدم‌انطباق برنامه‌هاي پنج ساله توسعه كشور با قانون اساسي و سند چشم‌انداز، همچنين ساير برنامه­ها با يكديگر و ميزان تغيير و تحولات ايجاد شده در اين برنامه‌ها، در حوزه سياست خارجي سنجيده مي‌شوند. در مرحله دوم به اين پرسش پاسخ داده مي‌شود كه چالش‌هاي سياست خارجي مكتوب جمهوري اسلامي ايران در اسناد مكتوب و نگارش شده در برنامه‌هاي توسعه، دربرگيرنده چه مواردي است؟ روش‌شناسي پژوهش: روش به‌كار گرفته شده در اين پژوهش، مطالعه اسنادي است كه با روش توصيفي- تطبيقي، اسناد با يكديگر مطابقت داده شده‌اند و با نگاهي تحليلي، چالش‌هاي اسناد مكتوب سياست خارجي مورد ارزيابي قرار گرفته‌اند. يافته‌ها: يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهند كه در برنامه‌هاي مختلف توسعه، توجه به مقوله سياست خارجي همواره روند پر نوساني را طي نموده و يكي از مهم‌ترين چالش‌هاي موجود در تدوين اين اسناد، تكرار جهت‌گيري‌هاي كلي در قانون اساسي و سياست‌هاي كلي برنامه‌ها بوده و برنامه­ها فاقد ارائه طرح و راهكار اجرايي براي پيشبرد جهت‌گيري‌هاي كلان كشور در مبحث سياست خارجي مي‌باشند. نتيجه‌گيري: تأمل در گزاره‌هاي برنامه‌هاي توسعه نشان مي‌دهد كه هنوز اعتقادي به بهره‌گيري از سازوكار ديپلماسي و به‌طوركلي سياست خارجي، براي پيشبرد برنامه‌هاي توسعه كشور وجود ندارد.

Foreign policy involves determining and pursuing a series of national goals and interests that are being taken on the international stage by governments. Although the goals of foreign policy vary from one country to another, all countries have short, medium and long term goals in this regard. The constitution of the Islamic Republic of Iran and the vision document, as the governing documents and determining the general policies of the system and the great orientations in the field of foreign policy, can be considered as high-level documents that specify long-term goals. Depending on their specific designation and their timeframe, development programs can be considered as second grade documents that determine the short-term or medium-term goals of governments to achieve the pivotal goals. As the constitutions of countries define the main goals and orientations for the foreign policy apparatus, in the preceding article, the constitution is considered as the basis and the main criterion, and the degree of compliance or non-compliance of the five-year development plans of the country with the constitution and the vision document, as well as with each other, and the extent of the changes made in these programs, are measured in the field of foreign policy. Findings of the research show that in different developmental programs, attention to foreign policy has always fluctuated and especially one of the main challenges in developing these documents is the lack of proper planning based on the realism in pursuing the national interests of the country in the field of foreign policy.