بررسي تحول تاريخي مفهوم دهقان؛ از زمين دارِ اشرافي به روستاييِ كشاورز (از دوره باستان تا سده ششم هجري)

دهقانان يكي از مهمترين و تأثيرگذارترين گروه‌هاي اجتماعي در تاريخ ايران عهد ساساني و نخستين سده‌هاي اسلامي بودند. دهقانان زمين‌داران اشرافيِ فرهيخته‌اي بودند كه در گذار از عصر باستاني به عهد اسلامي كه دگرگوني‌هاي سياسي و ديني بزرگي رخ داد، نه تنها موقعيت و جايگاه اجتماعي‌شان تنزل نيافت بلكه در مواردي ارتقاء نيز يافت. در عصر فتوحات آنان عمدتاً حاكمان و واليان بسياري از مناطق مختلف ايران عصر ساساني بودند كه با مصلحت‌انديشي با فاتحان عرب به صلح و توافق رسيدند و همچنان اشرافيتِ ارضي خود را تا چند سده بعد حفظ نمودند. اما آنچه در تاريخ پرفراز و نشيب اين گروه اجتماعي بسيار حائز اهميت است، تحولي است كه در مفهوم دهقان از سده ششم هجري به بعد رخ داد. در واقع از اين سده به بعد شاهد تحول تدريجي مفهوم دهقان از زمين‌دار اشرافي به روستايي كشاورز هستيم. پژوهش حاضر به دنبال چرايي اين تحول بسيار مهم و البته شگرف است. بنابر يافته‌هاي پژوهش اين تحول نه معلول تحولات سياسي (سقوط نظام ساساني) و نه محصول دگرگوني‌هاي ديني (اسلام آوردن ايرانيان) بلكه ناشي از تغييرات اقتصادي و نظام زمين‌داري بود.