منابع آگاهي ديپلماتيك در ايران دوره قاجار

آگاهي پروسه‌اي اكتسابي است كه انسان در تعامل با ديگران و در فرآيند آموزش كسب مي‌كند. با توجه به حاكميت قواعد سنتي بر حوزه‌ي مناسبات ديپلماتيك ايران، نياز به بروزرساني اين قواعد ضروري مي‌نمود. روند تدريجي تشكيل و نهادينه شدن وزارت دول خارجه در طول دوره‌ي قاجار، اين فرصت را فراهم آورد تا با برداشتن گامي در راستاي اين انسجام، منابع آگاهي‌بخش ديپلماتيك آن نيز تحول يافته و با سير مدرنيزاسيون اداري اين نهاد منطبق گردد. منابع آگاهي ديپلماتيك به منشأ دانش در اين حوزه اطلاق مي‌شود؛ سير تحول اين منابع مساله پژوهش حاضر است. منابع آگاهي ديپلماتيك كدامند؟ و مسير تحول آن در طول دوره‌ي قاجار چگونه بود؟ سوالي اساسي است كه مساله‌ي پژوهش حاضر را شكل مي‌دهد. بنابراين فرضيه‌ي تحقيق اينگونه تنظيم شد: سير تحول منابع آگاهي ديپلماتيك در ايران سيري است از كسب آگاهي شفاهي به سمت آگاهي مبتني بر آموزش. تحول منابع آگاهي در دوره‌ي قاجار ارتباطي دوسويه با رشد نهاد ديپلماتيك دارد يعني تحول در منشأهاي آگاهي، تحول در نهاد را نيز به دنبال داشته است و بالعكس؛ يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد در دوره‌ي اول قاجار منشأهاي آگاهي عموما شفاهي هستند و با گسترش مناسبات خارجي، آگاهي تجربي نيز شكل مي‌گيرد. در دوره‌ي تحول تشكيلات ديپلماتيك، شاهد رشد آگاهي تجربي و گام‌هاي آن به سوي آگاهي مبتني بر آموزش هستيم؛ اين پروسه در دوره‌ي آخر قاجار با تشكيل مدرسه‌ي عالي علوم سياسي تكميل و منشأ آگاهي‌هاي ديپلماتيك به آموزش مدون تغيير مي‌يابد. در جستار حاضر با روش توصيفيتبييني به سير اين تحول پرداخته مي‌شود.