مطالعهٔ ارتباط «اساطير تركي - مغولي» با نقشِ «درختِ» نگاره‌هاي شاهنامهٔ دموت و جامع‌ التواريخ (با رويكرد نشانه‌شناسي فرهنگي)

مطالعه نگاره‌هاي شاهنامه دموت و جامع ‌التواريخ با تكيه صِرف بر متن روايت در برخي موارد، درك چندان درستي از نشانه‌هاي موجود در نگاره‌هاي مذكور را به دنبال نداشته است. شاهنامه فردوسي، يك متن ادبي با محوريتِ زبان شعري و متعلق به گفتمان »ايراني « و جامع ‌التواريخ، يك متن تاريخي و محصول گفتمان »ايلخاني « است. در صورتي‌كه شاهنامه دموت و نسخه مصور جامع ‌التواريخ، متون هنري با محوريتِ زبان تصوير و متعلق به گفتمان »نگارگري ايلخاني « هستند. تحليلِ نگاره‌هاي نسخ مصور، بايد بر اساس سپهرنشانه‌اي »نگارگري ايلخاني « صورت بگيرد؛ آن سپهر نشانه‌اي كه روايت‌هاي شاهنامه و جامع ‌التواريخ به عنوان »نه‌متن « را يا به صورت مستقيم و با ساز و كار ترجمه بينانشانه‌اي و يا با عبور دادن از فيلتر فرهنگ تركي مغولي و از طريق ترجمه بينافرهنگي وارد »متنِ « تصويري خود كرده است. هدف از اين پژوهش، مطالعه آن دسته از نشانه‌هاي مربوط به »درخت « در منتخبي از نگاره‌هاي شاهنامه دموت و جامع ‌التواريخ مي‌‌باشد كه با مكانيسم ترجمه بينافرهنگي از سپهر نشانه‌اي تركي مغولي وارد سپهر نشانه‌اي نگارگري ايلخاني شده‌اند. اين پژوهش با هدف بنيادي و به شيوه توصيفي تحليلي بوده و در آن از روش نشانه‌شناسي و رويكرد نشانه‌شناسي فرهنگي يوري لوتمان انجام شده است. اصلي‌ترين يافته پژوهش، حاكي از آن است كه نشانه »درخت « در نگاره‌هاي مذكور، دربردارنده مفاهيم اساطيري تركي مغولي از قبيل مادر بودن و قدرت آفرينشگري، قدرت و سلطنت بخشي، محافظت از وطن و خاقان، اعطاگري قوه شكست‌ناپذيري و نيروبخشي جسماني به قهرمان، گذرگاه بودن براي ورود به عالم ديگر، حضور تقدس‌گونه در مراسم مهم و جايگاه بودن براي دفن جسد خاقان و شامان، مي‌‌باشد.