بررسي كيفي و كمي اسانس پونه‎ساي تاج كركي (Nepeta eremokosmos Rech.f.) در رويشگاه‎هاي طبيعي آن (استان سمنان) طي مراحل فنولوژيكي

مقدمه: جنس Nepeta حاوي گونه‌هاي مختلف يكساله و چندساله مي‌باشد كه حدود 250 گونه از اين جنس از نقاط مختلف جهان گزارش شدند. گونه پونه‌ساي تاج كركي (N. eremokosmos Rech.f.) از گونه‌هاي انحصاري ايران است كه به طور خودرو در استان سمنان مي‌رويد و هنوز تحقيقي روي اسانس آن در رويشگاه‌هاي طبيعي اين گونه انجام نشده است. هدف: پژوهش حاضر به منظور بررسي كمي و كيفي اسانس اين گياه در دو رويشگاه آن (در محدوده 1700 تا 2100 متر از سطح دريا) طي دو مرحله فنولوژيكي (رويشي و گلدهي) انجام شد. روش بررسي: سرشاخه‌هاي گلدار در بهار و تابستان 1396 جمع‌آوري و در شرايط آزمايشگاه خشك شدند و به روش تقطير با آب اسانس‌گيري شدند. براي شناسايي تركيب‌هاي تشكيل دهنده اسانس، از دستگاه‌هاي گاز كروماتوگرافي (GC) و گاز كروماتوگرافي متصل شده به طيف سنج جرمي (GC/MS) استفاده شد. نتايج: بيشترين درصد اسانس در رويشگاه اروانه و مرحله گلدهي (1.9 درصد) و كمترين مقدار آن در رويشگاه افتر و مرحله رويشي (0.043 درصد) مشاهده شد. بتا پينن، 8،1 سينئول، ترانس پينوكاروئول و ميرتنال تركيبات اصلي اسانس گياه بودند. بتا پينن و ميرتنال در طي مرحله رشد كاهش، ولي 8،1 سينئول افزايش يافت. ترانس پينوكاروئول تغييري طي مراحل رشد نداشت. مقدار اين تركيبات در رويشگاه اروانه به طور جزئي بيشتر از رويشگاه افتر بود. نتيجه‌گيري: رويشگاه اروانه به دليل شرايط خاكي و اقليمي مناسب‌تر داراي مقدار اسانس بيشتر و همچنين غلظت تركيبات 8،1 سينئول و ترانس پينوكاروئول بهتري نسبت به رويشگاه افتر بود. از نظر مراحل رويشي، مرحله گلدهي داراي اسانس بيشتر و مقدار 8،1 سينئول بيشتري بود، بنابراين بهترين زمان براي دستيابي به بيشترين مقدار اسانس با حداكثر مقدار 8،1 سينئول دوره گلدهي گياه است.