گونه‌شناسي الگوي فضايي و پيشنهاد سناريوهاي ممكن براي توسعۀ آتي نظام شهري در استان البرز

The Typology of the Spatial Pattern and the Suggestion the Possible Future Scenarios of Possible Urban Systems for the Development of Future Urban System of Alborz Province

توزيع جمعيت، كاركردهاي اقتصادي، جايگاه، و نقش شهرها در نظام شهري در تعامل با ساير شهرها در طول زمان دستخوش تحولات گوناگون مي شود و تكامل مييابد. اين تحولات در سازمان نظام شهري ايستا نيست و موضوعي وابسته به زمينه است. استان البرز تحولات بسيار سريعي را در نظام شهري پشت سر گذاشته است كه موجب بروز عدم تعادل شديد در نظام شهري استان، تمركز فزاينده جمعيتي و كاركردي در كلان شهر كرج نسبت به ساير شهرها، و به حاشيه رانده شدن ساير شهرها در نظام شهري شده است. گونه شناسي نظام شهري در استان البرز با هدف توصيف الگوي فضايي سازمان يافتن شهرها و تدوين سناريوهاي ممكن براي الگوي فضايي آتي نظام شهري موضوع مقاله حاضر است. اين هدف از طريق تحليل الگوي فضايي ريختشناسي و كاركردي شهرها و زمينه هاي موثر بر شكل گيري و تكوين نظام شهري و همچنين بررسي آيندههاي ممكن و قابل تصور براي نظام شهري تعقيب شده است. اين پژوهش ماهيتي توصيفي دارد و متكي بر روشهاي كمي و تحليلهاي فضايي با تاكيد بر دو رويكرد ريخت شناسانه و كاركردي است. بر اساس مطالعه انجام شده، كريدور شرقي غربي اصلي استان مهمترين عامل موثر در استقرار شهرها در نظام شهري استان است. نظام شهري استان در آينده ميتواند با سه الگوي فضايي توسعه يابد. اين الگوها شامل الگوي توسعه كريدوري، توسعه چندمركزي، و توسعه تك مركزي هستند. به نظر ميرسد در نظام شهري استان البرز، به رغم تمركز فضايي جمعيت و اغلب كاركردهاي استان در كلان شهر كرج، توانمندي هاييبراي تحقق الگوي متوزانتر توسعه وجود دارد. گرايش به الگوي توسعه كريدوري پيرا مون محور شرقي غربي، كه مبتني بر ساختار طبيعي و زيرساختي و اقتصادي منطقه است، يكي از اين گرايشهاست كه ميتواند ضمن ايجاد توازن جمعيتي و كاركردي در نظام شهري استان شهرهاي آن را به سوي احراز نقشهاي اقتصادي متنوع هدايت كند.

Population distribution, economic functions, as well as the status and role of cities in the urban system change and evolve through their interaction with other cities over time. This change in the organization of the urban system is not a static one, but rather it is a context-dependent issue. Alborz province has experienced highly rapid changes in the urban system that have led to the emergence of severe imbalances in the urban system, increasing population and functional concentration in its metropolitan area compared to other cities and the marginalization of other cities of the province in the urban system. The typology of urban system in Alborz province that aims at describing the spatial pattern in which the cities of this urban system are organized and proposing the possible scenarios for the future spatial pattern of this urban system are the subjects of this article. This issue has been pursued through the analysis of the morphological and functional spatial pattern of cities, the analysis of the grounds affecting the formation of the urban system, and for the examination of the possible futures for the urban system. This research had mainly a descriptive nature, relied on quantitative methods and spatial analyses, and emphasized both morphological and functional aspects. According to the findings, the main east-west corridor of the province is the most important factors in the spatial pattern of this province’s urban system. The urban system of the province might develop in future through three possible spatial scenarios. These scenarios include the corridor, polycentric, and monocentric development patterns. It seems that in the urban system of Alborz province despite the spatial concentration of the population and the majority of the provincial functions in Karaj metropolis, there are potentials for the realization of a more balanced development. The potential and tendency to the corridor development model around the east-west axis, which agrees with the natural, infrastructural, and economic structure of the region, is one of these tendencies that can create a demographic and functional balance in the urban system of the province and lead its cities to take various economic roles