مقايسة ساختاري و محتوايي منظومۀ «شمس و قمر» و «قمر شاه»

Structural and content comparison of Masnavi Shams and Qamar with Qamar Shah system

منظومه‌هاي داستاني يكي از انواع ادبي در گسترة ادبيات فارسي و نظامي بزرگ‌ترين الگوي شاعرانِ پس از خود در سرايش مثنوي و مناظره است كه شاعران زيادي به تبعيت از او و با شدت و ضعف، راه او را دنبال كردند. از مقلّدانِ كمتر شناخته شدة او خواجه مسعود قمي، صاحب مثنوي شمس و قمر و شاعر گمنام ديگري است كه منظومۀ قمر شاه را به تقليد از او سروده است. هدف اين پژوهش آن است كه اين دو منظومه را از ديدگاه عناصر داستاني، به صورت تطبيقي، بررسي نمايد. بديهي است پژوهش مذكور از جهت بيان ميزان قوّت و ضعف و بازشناسي اين دو منظومه داراي اهميت است. روش تحقيق توصيفي-تحليلي است. جامعة آماري پژوهش، 3114 بيت نسخة خطي قمرشاه و 2076 بيت مثنوي شمس و قمر از خواجه مسعود قمي را در برمي‌گيرد. در كل مي‌توان از پژوهش حاضر چنين نتيجه گرفت: طرح و پيرنگ هر دو منظومه ساده، كلي و ابتدايي و زاويۀ ديد، سوم شخص است. رويكرد مثنوي خواجه قمي، بزمي، رزمي و تعليمي و قمرشاه، بزمي، رزمي و ديني است. رويكرد حماسي در هر دو منظومه، قوي‌تر و موفق‌تر از بخش غنايي است. منظومة قمرشاه از نظر شخصيت‌پردازي و صحنه‌پردازي در چارچوب زمان، مكان و محيط داستان‌ قوي‌تر، اما منظومه شمس و قمر از نظر سرايش و سبك شاعري استوارتر است.

Fictional poems are one of the literary genres in the field of Persian and military literature. One of his lesser-known imitators is Khajeh Massoud Qomi, the owner of Masnavi Shams and Qamar and another anonymous poet who composed the poem Qamar Shah after him. The purpose of this study is to comparatively examine these two systems from the perspective of narrative elements. Obviously, the mentioned research is important and a necessity in order to express the strengths and weaknesses and to recognize these two systems. The research method is analytical and descriptive and it is a library research. The statistical population of the study includes 3114 verses of Qamarshah manuscript and 2076 verses of Masnavi Shams and Qamar by Khajeh Massoud Qomi. In general, it can be concluded from the present study that the design and plot of both simple, general and elementary systems and the angle of view is third person. The approach of Masnavi is Khajeh Qomi, Bazmi, martial and educational and Qamarshah, Bazmi, martial and religious. The epic approach in both systems is stronger and more successful than the lyrical part. Shams and Gamar is stronger in terms of characterization and staging in terms of time, place and environment of the story. Shams and Gamar and Gamarshah is more stable in terms of composition and poetic style.