تعليق مشروطيت، وضعيت استثنا؛ كاميابي رضاشاه در كسب سلطنت

قانون اساسيِ مشروطه كه در دوران زوال قاجار تدوين شد،‌ به‌عنوان نتيجه مستقيم مشروطيت، نخستين متن حقوق اساسي در تاريخ ايران است. اما علي‌رغمِ مجاهدت‌هايِ مشروطه‌خواهان و عزم آنان براي ابتناء امر سياسي بر قانون به فاصله كوتاهي مسير قدرت‌يابي رضاشاه از طريق ايجاد يك وضعيت استثنائي هموار شد. وضعيت استثنا موقعيتي خلاء‌گونه، مبيّنِ نوعي عدمِ تعادل ميان امر سياسي و حقوق عمومي و اهرمي است كه به‌واسطه آن دارنده حقِ انحصارِ تصميم‌گيري، مي‌تواند با كنار زدن موانع قانوني و حتي خود قانون، به تمركز قدرت به نفع خويش اقدام كند. در چنين وضعيت خلاگونه اي رضاشاه موقعيت را براي دستيابي به قدرت مناسب يافت. او كه پشتوانه‌اي مشروعيت ساز براي توجيه سلطنت خود نداشت، قانون اساسي را نسخ نكرد، ‌بلكه با اعلام وفاداري خود به اين قانون، كوشيد با ايجاد يك وضعيت استثنايي زمينه را براي تعليق و درنتيجه به دست گرفتن قدرت فراهم سازد. با چنين مفروضه‌اي پرسش اين نوشتار اين است: باوجود قانون اساسي مشروطه، سيرِ صعود سردار سپه به قدرت از وزارت جنگ تا پادشاهي چگونه هموار شد؟ در پاسخ به پرسش پژوهش، اين فرضيه مطرح است: سردارسپه با استفاده از وضعيت اضطراريِ ايجادشده، مشروطه سازيِ قدرت سياسي را به تعليق كشاند و راه خود را براي رسيدن به سلطنت، سيطره بر حيات سياسيِ شهروندان و انقياد آنان هموار كرد. روش اين پژوهش، تاريخي – تبيني و داده هاي آن از طريق مطالعات كتابخانه اي – اسنادي گردآوري شده است و در چارچوب نظريه وضعيت استثنايي آگامبن بررسي و تحليل شده اند.