پي‌جويي آينده در گذشته و بازنمايي‌ امر نوستالژيك در ايران معاصر

نوستالژي يا «حسرت گذشته» مفهومي محوري در مباحث‌ هويتي و سياسي معاصر است. فهم نوستالژي و ابعاد و زواياي آن در نظريه‌هاي روان‌شناختي، فرهنگي و اجتماعي، بيانگر وضعيت يأس و از خودبيگانگي بنيادين و از جاكندگي زماني مكاني، پديدار شدن نوعي حرمان و دلتنگي و اشتياق فزاينده به گذشته و محور قرار دادن نگرشي «گذشته‌گرا» است. نمادينه و آييني كردن ميراث گذشتگان، مكاشفه در گذشته و اعقاب دور و دنيايي پالوده و خالي از تعارض، مصادره حال و آينده به نفع گذشته، اعاده گذشته‌اي از دست رفته، پي‌جويي آينده در گذشته‌اي آرماني، اكتشاف گذشته طلايي ملت و آينده‌شناسي به معناي رجعت به گذشته‌اي فراواقعي از مشخصه‌هاي هويتي سياسي نوستالژي است. ضرورت بحث درباره نوستالژي در اين است كه تفكر نوستالژيك در ميان بخشي از ما ايرانيان به عنوان يك مكانيسم دفاع رواني براي بيرون راندن مضامين عاطفي ناخوشايند و به صورت وجهي ناخودآگاه جهت تخفيف و تعارض و اضطراب ناشي از جاكندگي زماني و مكاني ريشه دوانيده است. از اين رو، به بحث درباره چرايي پناه بردن به گذشته و ايده‌هاي نوستالژيك با تلاش براي اعاده گذشته‌اي از دست رفته پرداخته مي‌شود. پرسش اصلي اين است كه ماهيت و كاركردهاي نوستالژي چيست و در ايران معاصر چگونه بازتوليد شده است؟ فرضيه مقاله اين است كه نوستالژي بيش از هر چيز «متضمن نفي» و «انقلابي عليه الگوها و رويه‌هاي موجود» است كه با توسل به آن تلاش مي‌كنند با طفره‌روي از مشكلات موجود، به دامن گذشته بياويزند و از طريق همدلي با ميراث آن التيام يابند.