آسيب‌شناسيِ كاربرد نظريه هاي روايت‌شناسي درپژوهش هاي دانشگاهي ايران (مطالعه موردي: الگوي كنشگر گِرِماس)

نظريه‌پردازي و نقد و پژوهش ادبي به آسيب شناسي، تفكر انتقادي، آفت‌زدايي و بهره‌گيري از الگوهاي دقيق، روشمند و علمي در نقد و ارزيابي عوامل درون‌ساخت و برون‌ساخت متن ادبي، تحليل زيبايي‌شناختي ادبيات و ارتقاي دو فرايند آفرينش و پژوهش ادبي سخت نيازمند است. آسيب شناسي مي تواند از ژرف ساخت آغاز شود و به روساخت بينجامد و دربرابر واپس‌گرايي و ايستايي ادبيات و هنر بستيزد. نظريه روايت و رويكرد روايت‌شناسي حدود دو دهه است كه به پژوهش هاي دانشگاهي ايران و به‌ويژه در ميان پژوهشگران نوباوه‌تر راه يافته است؛ گاه به دو‌ر از ژرف‌نگري، افسارگسيخته، بي‌محابا و غيرعلمي. در اين ميان، يكي از نظريه هاي نشانه‌معناشناسي روايي، الگوي كنشگر گِرِمس است كه با تحليل روايي متون كلاسيك و معاصر روايي پيوند دارد. نافرهيختگي، روشمند نبودن، سطحي‌نگري، نظريه‌زدگي، كژخواني نظريه، مدل‌سازي مكانيكي، شتابندگي، مقاله‌بافي، شيفتگي دربرابر نظريه‌پرداز، امتيازسازي ترفيع‌گرايانه، امتيازستاني ارتقامحورانه و شايد از همه مهم‌تر ناآشنايي با مباني نظري و كاربردي روايت‌شناسي در حوزه نظريه نشانه‌معناشناسي گفتماني و روايي بر شماري از پژوهش‌هاي روايت‌شناسي و نيز الگوي كنشگر گِرِمس چيره شده است. در اين مقاله با نگاهي انتقادي، 23 مقاله به‌صورت اتفاقي در زمينه رويكرد روايت‌شناسي و الگوي كنشگر گِرِمس برگزيده و در ادامه به آسيب‌شناسيِ اين رويكرد و اين الگو در نظريه و عمل پرداخته شد. گفتني است كه تقريباً تمام پژوهشگران حوزه روايت‌شناسي خاستگاهي دانشگاهي دارند. يكي از مشكلات اساسي در الگوي كنشگر گِرِمس ناآشنايي پژوهشگران با نظريه نشانه‌معناشناسي روايي مكتب پاريس و بي‌توجهي به ارتباط اين نظريه با الگوي زايشي معنا، دستور جهاني زبان روايت و اين الگوست. آسيب‌شناسي و تفكر انتقادي در نقد و تحليل متن‌هاي روايي ـ ادبي پژوهشگر حوزه روايت‌شناسي را به واقعيت اين رويكرد در چارچوب ژانرهاي روايي، نظام‌هاي حاكم بر روايت و ساختار‌ پي‌رنگ نزديك و رويكرد روايت‌شناسي و الگوي كنشگر گِرِمس را از آفت‌هاي آن دور مي‌كند.