تأثير اعمال تنش خشكي، ميكوريزا و باكتري ريزوبيوم روي گياه مادري بر قدرت بذر توليدي و صفات مرتبط با آن در سويا (Glycine max) رقم كوثر

مقدمه: سويا گياهي است كه داراي تحمل‌پذيري متوسطي نسبت به خشكي است. تنش خشكي يكي از مهمترين تنش‌هاي غيرزيستي است كه توليد سويا را تا حدود 40 درصد تحت تأثير قرار مي‌دهد. بعلاوه تنش خشكي باعث كاهش قوه ناميه بذر حاصل از شرايط تنش مي‌شود. اثرات مثبت قارچ‌هاي ميكوريزا در افزايش ماده خشك و زيست توده گياهي به‌ويژه در شرايط كم‌آبياري و در نواحي خشك به اثبات رسيده است. علت افزايش عملكرد محصول در گياهان تلقيح شده با ميكوريزا، تعادل آبي آنها در شرايط تنش كم‌آبي و در نتيجه جذب بيشتر آب و عناصر معدني گزارش شده است. باكتري‌هاي ريزوبيوم، كربوهيدرات‌ها و ساير مواد غذايي را از آوند آبكشي گرفته و انرژي دريافتي را صرف تبديل نيتروژن هوا به يون آمونيوم و در نهايت اسيدهاي آمينه مي‌كنند. باكتري ريزوبيوم ژاپونيكوم به‌صورت طبيعي در خاك‌هاي ايران وجود ندارد و بايد باكتري‌ها همراه بذر به خاك اضافه شود. مواد و روش‌ها: اين آزمايش به منظور بررسي خصوصيات جوانه‌زني، قدرت بذر و صفات مرتبط با آن روي بذر سويا رقم كوثر رشد يافته تحت شرايط تنش خشكي و تلقيح با قارچ ميكوريزا و باكتري، در سال 1397 در سه تكرار انجام گرفت. در آزمايش مزرعه‌اي، عامل تنش خشكي شامل آبياري مطلوب (آبياري بعد از 70 ميلي‌متر تبخير)، تنش ملايم خشكي (آبياري بعد از 110 ميلي‌متر تبخير) و تنش شديد خشكي (آبياري بعد از 150 ميلي‌متر تبخير از تشتك تبخير كلاس A)، قارچ ميكوريزا در سه سطح شامل بدون ميكوريزا و تلقيح با گونه گلوموس موسه‌آ و گلوموس اينتراراديسز و باكتري ريزوبيوم در دو سطح شامل عدم تلقيح و تلقيح با ريزوبيوم جاپونيكوم بود. يافته‌ها: مقايسه ميانگين نشان داد بذرهاي بدست آمده در شرايط آبياري نرمال، تلقيح با ميكوريزا و باكتري بيشترين وزن خشك ريشه‌چه، ساقه‌چه و گياهچه، درصد و سرعت جوانه‌زني را داشتند. در شرايط فوق كمترين هدايت الكتريكي بذر و مدت جوانه‌زني بدست آمد. تنش خشكي شديد و ملايم در مقايسه با آبياري مطلوب، شاخص مقاومت به خشكي، شاخص تحمل ريشه، شاخص تحمل ساقه، شاخص بنيه گياهچه و شاخص بنيه بذر را به ترتيب به ميزان 42 و 23، 38 و 18، 30 و 18، 50 و 26 و 41 و 21 درصد كاهش داد. تلقيح با قارچ ميكوريزا گونه موسه‌آ و اينتراراديسز در مقايسه با عدم تلقيح قارچ، شاخص بنيه بذر، طول ريشه‌چه، طول ساقه‌چه و طول گياهچه را به ترتيب به ميزان 48 و 42، 27 و 26، 41 و 37 و 35 و 33 درصد افزايش داد. تلقيح با باكتري در مقايسه با عدم تلقيح باكتري نيز صفات طول ريشه‌چه، طول ساقه‌چه و طول گياهچه را به ترتيب به ميزان 21، 16 و 18 درصد افزايش داد. بيشترين درصد آب بافت گياهچه در شرايط آبياري مطلوب، تلقيح با قارچ ميكوريزا و تلقيح با باكتري ريزوبيوم بدست آمد. نتيجه‌گيري: با توجه به نتايج اين تحقيق، در هر سه شرايط مختلف آبياري جهت بهبود جوانه‌زني و افزايش قدرت بذر، استفاده از قارچ ميكوريزا بويژه گونه موسه‌آ و تلقيح با باكتري ريزوبيومي موثر مي‌باشد.