مطالعه پتانسيل دگرآسيبي تركيب فنلي حاصل از عصاره متانولي علف‌هرز سوروف (Echinochlea crus-galli) بر صفات جوانه‌زني و رفتارهاي سيتوژنتيك برنج

مقدمه: بدون شك دگرآسيبي گياهان يكي از عوامل مهم در مشخص نمودن توزيع و فراواني بعضي از گونه‌ها در داخل جامعه گياهي است. هدف از اين آزمايش، ارزيابي اثر تركيب فنلي حاصل از عصاره متانولي علف‌هرز سوروف بر صفات جوانه‌زني و رفتارهاي سيتوژنتيك برنج است. مواد و روش‌ها: اين آزمايش به‌منظور بررسي پتانسيل دگرآسيبي غلظت‌هاي مختلف (0، 0.024، 0.048، 0.076 و 0.1 ميلي‌مولار) تركيب فنلي به‌دست آمده از عصاره متانولي كل اندام سوروف (Echinochloa crusgalli ) بر صفات جوانه‌زني برنج و همچنين تقسيم ميتوزي سلول‌هاي مريستمي ريشه‌چه به‌صورت طرح كاملاً تصادفي به اجرا درآمد. استخراج تركيب فنلي از روش عصاره‌گيري گرم با كمك حلال متانول انجام شد. به‌منظور مطالعه تقسيم ميتوزي، ابتدا بذور برنج جوانه‌دار گرديد. سپس بر روي قسمت انتهايي ريشه‌چه‌ها هر يك از مراحل نظير تثبيت، هيدروليز، رنگ آميزي، له نمودن و بررسي ميكروسكوپي نمونه‌ها انجام شد. شاخص‌هاي ميتوزي و درصد ممانعت ميتوزي محاسبه و هم‌چنين درصد هر كدام از ناهنجاري‌هاي كروموزومي در چهار مرحله پروفاز، متافاز، آنافاز و تلوفاز نسبت به كل سلول‌ها محاسبه شد. يافته‌ها: كمترين ميزان درصد و سرعت جوانه‌زني و درصد جوانه‌زني نسبي مربوط به دو غلظت 0.076 و 0.1 ميلي‌مولار تركيب فنلي سوروف بود، به‌طوري‌كه در اين تيمارها جوانه‌زني مشاهده نشد. در اين مطالعه، تقسيم ميتوز در نمونه‌هاي شاهد كاملاً طبيعي بود. طوري‌كه گياه برنج، 12 كروموزوم را در مرحله متافاز نشان داد. هم‌چنين كروموزوم‌ها در مرحله تلوفاز نيز حالت طبيعي داشتند و بي‌نظمي‌هاي كروموزومي در سلول‌هاي مريستمي نوك ريشه‌چه در تيمار شاهد مشاهده نشد. كمترين ميزان شاخص‌هاي ميتوزي و تعداد سلول‌هاي در حال تقسيم مربوط به غلظت 0.048 ميلي‌مولار به‌ترتيب 30.19 و 385 سلول بود. در مطالعه حاضر، ميزان بي‌نظمي‌هاي كروموزومي در مراحل متافاز، آنافاز و تلوفاز با افزايش غلظت‌هاي تركيب فنلي افزايش نشان داد، به گونه‌اي كه در تيمار با غلظت 0.048 ميلي‌مولار تركيب فنلي به‌ترتيب 28.85 و 16.95 درصد بود. بيشترين بي‌نظمي‌هاي كروموزومي از نوع چسبندگي و كرموزوم‌هاي سرگردان مربوط به غلظت 0.048 ميلي‌مولار تركيب فنلي به‌ترتيب 39.83 و 32.25 درصد بود. از طرفي بيشترين پل‌هاي كروموزومي و توده‌اي شدن كروموزوم‌ها در تيمار 0.024 ميلي‌مولار تركيب فنلي به‌ترتيب، 19.27 و 29.83 درصد به‌دست آمد. نتيجه‌گيري: در اين مطالعه، تركيب فنلي حاصل از عصاره متانولي سوروف اثر بازدارندگي معني‌داري بر صفات جوانه‌زني بذر، تقسيم ميتوزي در سلول‌هاي نوك ريشه‌چه برنج داشتند. لذا در كشت مستقيم و يا نشايي برنج مي‌بايست ميزان بقاياي حاصل از علف‌هرز سوروف را در مزرعه مورد كاشت اين گياه مد نظر قرار داد.