پديد آورندگان :
ابراهيمي، نصرالله دانشــگاه تهــران - دانشــكدۀ ادبيــات و علــوم انســاني - گــروه باستان شناســي , ده پهلوان، مصطفي دانشــگاه تهــران - دانشــكدۀ ادبيــات و علــوم انســاني - گــروه باستان شناســي , محمدخاني، كورش دانشگاه شهيد بهشتي، تهران - دانشــكدۀ ادبيــات و علــوم انســاني - گــروه باستان شناســي
كليدواژه :
برازجان , كاخ چرخاب , بررسي آركئوژئوفيزيك , مغناطيس سنجي , كاوش محوطۀ چرخاب
چكيده فارسي :
كشف بقاياي سه بناي شاخص از دورۀ هخامنشي در محدودۀ دشت برازجان تحت عنوان «چرخاب، سنگ سياه و بردك سياه»، فصلي تازه در مطالعات باستان‌شناسي كرانه‌هاي خليج‌فارس و دورۀ هخامنشي گشود. كاوش در محدودۀ اين سه بنا طي دو دوره در دهۀ 1350 و 1380 ش. منجر به آشكار شدن بخش‌هاي مختلف و اجزاي معماري آن‌ها گرديد. وجود عناصر برجستۀ معماري هخامنشي از جمله: تالار ستون دار مركزي، ايوان‌هاي ستون دار جانبي و پايه ستون‌هاي سنگي، دركنار موقعيت استقراري كاخ‌هاي مزبور در پهنۀ دشت و حاشيۀ رودخانه‌هاي دائمي دالكي و شاپور و رودخانۀ فصلي آردو، ضمن طرح پرسش‌هاي كلي در خصوص ساختار فضايي هريك از اين كاخ‌ها، بستري مستعد جهت ارائۀ نظريات جديد درمورد چگونگي و چرايي انتخاب مكان و احداث يك بناي حكومتي در دورۀ هخامنشي را فراهم ساخت. محدوديت كاوش‌هاي صورت گرفته در محدودۀ بناهاي مذكور، موجب كمبود و بعضاً نقص اطلاعات از كيفيت پراكنش فضايي آن‌ها گرديده است؛ بر همين اساس و به‌منظور پُر شدن خلاء اطلاعاتي موجود، محوطۀ چرخاب برازجان با توجه به حجم بالاي رسوبات سيلابي نهشت يافته (حدود 5/1 متر) و عدم امكان دسترسي سهل و آسان به لايه‌هاي فرهنگي دورۀ هخامنشي در آن، براي مطالعه با استفاده از روش‌هاي نوين در باستان‌شناسي از جمله بررسي «آركئوژئوفيزيك» انتخاب شده تا نتايج حاصل از آن مبناي كاوشي هدفمند در پيرامون بناي اصلي كاخ قرار گيرد؛ به اين منظور در وهلۀ نخست، جبهۀ غربي و شمال غربي بنا به وسعتي بالغ بر 13 هكتار، با روش مغناطيس سنجي مورد بررسي آركئوژئوفيزيك قرار گرفت و باتوجه به پراكندگي آنومالي‌هاي آشكار شده، موقعيت‌هاي مكاني مشخصي براي حفر گمانه و كاوش درنظر گرفته شد. پژوهش حاضر با تمركز بر خلاء مطالعاتي مذكور، دست‌مايۀ قرار دادن نتايج حاصل از بررسي آركئوژئوفيزيك صورت‌گرفته در محدودۀ پيرامون كاخ چرخاب و يافته‌هاي باستان شناختي به دست آمده از كاوش متعاقب آن، به بررسي كيفي پراكنش آثار هخامنشي در محدودۀ بناي اين كاخ مي‌پردازد؛ بر همين اساس، كاوش‌هاي صورت گرفته در اين بخش، يافته‌هاي منقول و غيرمنقول جديدي از دورۀ هخامنشي را به دست داده كه با يافته‌هاي باستان شناختي كاخ چرخاب متفاوت بوده، اما قابل قياس با نمونه‌هاي مشابه به دست آمده از كاخ‌هاي سنگ سياه و بردك سياه شهرستان دشتستان و كاخ اختصاصي كورش (كاخ P) در مجموعۀ پاسارگاد است.
چكيده لاتين :
The discovery of three outstanding Achaemenid buildings in Borazdjan Plain territory, such as “Charkhab”, “Sang-Siyah” and “Bardak-Siyah”, unveiled a new domain in the archaeological study of the Persian Gulf hinterlands and in the Achaemenid era. Excavation in the surrounding areas of these three buildings in two courses in the years of the decades 1350s and 1380s, led to the expsition of their different parts and architectural details. The presence of remarkable Achaemenid architectural elements including the central columned hall, lateral pillared porches and stone column pedestals, as well as the locality situations of the palaces on the plain and peripheral areas of the permanent “Dalaki” and “Shapur” and the seasonal “Ardu”rivers, made new theories possible about the quality and the reason of choosing the location and the erection of a government edifice in the Achaemenid era, while putting forward some general questions about the spatial structure of each palace. Because of the roughcast excavations, our information about the spatial extent of the unearthed collections is quite incomplete. In “Charkhab” site, for being in the vicinity of the seasonal “Ardu” river, there has been more than 1.5 meters of sedimentation which makes it difficult to access Achaemenid findings. So we decided to use new archaeological methods especially archeo-geophysical survey to study around the site and then continue the excavation around the palace according to the results obtained. So, in the first step, the western and north-western fronts with the extent of 13 hectares were surveyed archeo-geophysically using a magnetometric method and according to the outputs and the final produced map and the scatteration of exposed anomalies, some locations were determined for trenches and excavation. According to the maps obtained through magnetometry, some trenches were selected in zones where the abundance of anomalies was evident. In total, two trenches CH II and CH III, each with the dimension of 10×10 were excavated, while most findings were obtained from an Achaemenid leyer in trench CH III in the depth of 153 cm, where items such as baked bricks with the dimension 32×32×8 with bitumen mortar similar to those of Charkhab Palace, gate-pivot stones and pillar foundations worked with raw stone, pieces of cream colored pedestal stones and the most important of all, pieces of cornoture with horizontal strings similar to that of “Bardak-Siyah” Palace and the specific palace of Cyrus at Pasargadae, can be mentioned.
