بررسي و تحليل الگوهاي استقراري محوطه‌هاي اشكاني در شهرستان قروه

The Analysis of Settlement Patterns of Parthian Period Sites in the City Qorveh

شهرستان قروه در جنوب‌شرق استان كردستان و در حاشيۀ شمال ‌شرق زاگرس ‌مركزي واقع شده است. اين شهرستان بخشي از حوضۀ آبريز قزل‌اوزن است كه به‌علت شرايط مناسب جغرافيايي استقرارهاي باستاني از دوره‌هاي پيش ‌از‌ تاريخ تا دورۀ اسلامي در اين منطقه شكل گرفته است. در اين شهرستان باتوجه به بررسي‌هاي صورت‌گرفته، تاكنون 35 محوطه دورۀ اشكاني شناسايي شده است. هدف از اين پژوهش، مطالعۀ الگو‌هاي استقراري محوطه‌هاي اشكاني، رابطۀ اين محوطه‌ها با محيط جغرافيايي و نوع معيشت است. از آنجايي ‌كه در اين منطقه از دوره‌هاي پيش‌از‌تاريخ (مس‌وسنگ و مفرغ) استقرارهاي ثابت و موقت به گونه‌هاي مختلف وجود داشته، پرسشي كه در اينجا مطرح مي‌شود اين است كه آيا اين استقرارها در دوره‌هاي تاريخي هم تداوم داشته است و درصورت وجود اين نوع استقرارگاه‌ها ازلحاظ معيشت به چه‌ صورت بوده است؟ در اين مقاله، علاوه‌بر استفاده از دادههاي حاصل از بررسي‌هاي صورت‌گرفته، براي تحليل داده‌ها از نقشه‌هاي تهيه‌شده از نرم‌افزار GIS و همچنين از نرم‌افزار Spss استفاده شده است. در ابتدا براساس مساحت محوطه‌ها به چهار خوشه تقسيم شده و سپس با توجه به نقشه‌هاي تهيه‌شده از GIS پنج عامل درنظر گرفته شده است. اين عوامل شاملِ ميزان ارتفاع از سطح دريا، ميزان فاصله از رود، ميزان شيب، جهت شيب و كاربري زمين است. درنهايت به‌كمك نرم‌افزار Spss به تحليل خوشه‌ها و همچنين به ارتباط و هم‌بستگي آن‌ها با استفاده از عوامل درنظر گرفته‌شده، پرداخته شده است. بر اين منظور از آزمون‌هاي يك‌بُعدي، رگرسيون، آرپيرسون و آماره شف از آزمون اف نرم‌افزار Spss استفاده شده است. براساس نتايج به‌دست‌آمده از اين آزمون‌ها بين خوشه‌ها با برخي از عوامل ارتباط معناداري وجود دارد. درمجموع، اكثر محوطه‌ها در خوشه‌هاي يك و دو قرار گرفته‌اند كه كمتر از دو هكتار وسعت دارند. از لحاظ استقرار، برخي از اين محوطه‌ها به‌صورت استقرارهاي موقت بوده كه به چراگردي مي‌پرداختند و تعدادي ديگر به‌طور دقيق مشخص نيست، ولي احتمالاً استقرارگاه‌هاي ثابت بوده‌اند كه به ‌صورت روستاهاي كوچك كشاورزي و دامداري بودند؛ اما خوشۀ سه و چهار همگي استقرارگاه‌هاي ثابت بودند كه به كشاورزي، باغداري و دامپروري مي‌پرداختند. به ‌طور خلاصه مي‌توان دو نوع الگوي استقراري موقت و ثابت را در دورۀ اشكاني در شهرستان قروه مشاهده كرد.

The city of Ghorveh is located in the south east of Kurdistan province and in the east of central Zagros. This city is a part of the Qezal Owzan River Basin. This region has an archaic history from prehistoric periods to the Islamic ones due to favorable geographical conditions. According to the surveys, in the Ghorveh City, 35 sites dating to the Parthian period have been identified. This paper studies the Settlement Pattern of Parthian sites and their relationship to the geographical environment. The settlement pattern initially divided into four clusters based on the area of the premises and then five factors were considered based on the maps drawn from the GIS. These factors include: Altitude from sea level, The distance from the river, The slope, steep direction and Land use. In addition, taking advantage of Spss software, the settlement clusters have been statistically studied and their correlation and relevance using factors were discussed. Based on the results, there is a significant relationship between clusters and some factors. In general, most of the sites are located in clusters one and two that are less than two hectares. In terms of settlement pattern, some of these sites were temporary settlements that were grazing and a number of others are not known exactly, but probably there were fixed settlements that were small villages of agriculture and livestock. But clusters three and four were all permanent settlements that were engaged in agriculture, horticulture, and animal husbandry. In general, two types of temporary and permanent settlement patterns observed in the Parthian period in the city Qorveh.