پديد آورندگان :
ستارنژاد، سعيد دانشـگاه محقق اردبيلـي، اردبيـل - دانشـكدۀ ادبيـات و علـوم انسـاني - گـروه باستان شناسـي , عمراني، بهروز پژوهشگاه ميراث فرهنگي و گردشگري، تهران - پژوهشكدۀ باستان شناسي - گروه پيش از تاريخ , ناصري صومعه، حسين دانشگاه تربيت مدرس، تهران - دانشـكدۀ ادبيـات و علـوم انسـاني - گـروه باستان شناسـي , حسيني نيا، مهدي دانشـگاه محقق اردبيلـي، اردبيـل - دانشـكدۀ ادبيـات و علـوم انسـاني - گـروه باستان شناسـي
كليدواژه :
مراغه , معماري صخره اي , گوردخمه , قبور صخره اي
چكيده فارسي :
يكي از انواع اصلي آثار صخره‌اي، فضاهاي دستكند آئيني-مذهبي است. اين فضاهاي دستكند از ديرباز مورد توجه، تقدس و احترام گروه‌هاي اجتماعي متدين و پايبند به آموزه‌هاي ديني بوده است. از اين منظر مي‌توان گفت منطقۀ مراغه يكي از كانون‌هاي فوق‌العاده مهم، غني و ديرپاي معماري آئيني-مذهبي در تاريخ و فرهنگ ايران بوده است. در عصري كه فضاهاي دستكند آئيني در بسياري از مناطق، رونق آئيني و قوت قُدسي تأثيرگذار خود را از دست داده است، برخي از فضاهاي دَستكند آئيني-مذهبي در مراغه همچنان حضور فعال و پررنگ دارد. بر همين اساس اين پژوهش ضمن شناسايي، معرفي و تبيين ويژگي‌هاي خاص فضاهاي دستكندِ آئيني-مذهبي اين منطقه، به عامل شكل‌گيري اين فضاهاي آئيني نيز پرداخته است؛ بنابراين در كنار روش ميداني جهت ثبت، ضبط و توضيح وضعيت كنوني، از مطالعات اسنادي براي شناخت عامل شكل‌گيري معماري آئيني-مذهبيِ شهرستان مراغه استفاده گرديد. انجام اين پژوهش درصدد پاسخ‌گويي به اين پرسش بنيادي است كه، فضاهاي دستكند آئيني-مذهبي در مراغه به چند گونه تقسيم مي‌شوند؟ نتايج بررسي‌هاي انجام‌شده، حاكي از شناسايي تعداد 8 اثر صخره‌اي آئيني-مذهبي در شهرستان مراغه است. معماري‌هاي صخره‌اي فوق از منظر ريخت‌شناسي در قالب‌هاي سطحي و زيرسطحي قابل دسته‌بندي هستند. همچنين ازلحاظ گونه‌شناختي و تقسيم‌بندي ماهيت كاربري داراي استفاده‌هاي مختلفي است، ازجمله: الف) مسجد، ب) خانقاه، پ) كليسا، ت) معبد بودايي، ث) نيايشگاه روباز، ج) گوردخمه، چ) قبور صخره‌اي. هم‌اكنون بسياري از اين محوطه‌ها دچار ويراني شده، با وجود اين برخي از فضاها، جايگاه قُدسي خود را حفظ نموده و با تغييراتي مورد استفاده‌اند.
چكيده لاتين :
One of the main types of rock monuments is hand-carved ritual-religious spaces. These handmade spaces have long been considered, sanctified and respected by religious social groups who were committed to religious practices. From this perspective, it can be stated that Maragheh region has been one of the most important, rich and long-lasting centers of ritual-religious architecture in the history and culture of Iran. In an era, in which ritual manmade spaces have lost their influence in many areas of ritual prosperity and sacred power, some ritual-religious manmade spaces in Maragheh still have an active and prominent presence. Accordingly, the present study, while identifying, introducing and explaining the special features of the ritual-religious hand-carved spaces of this region, has also addressed the formation factor of these ritual spaces; and seeks to answer the following question: to how many types are the ritual-religious hand-carved spaces in Maragheh divided? Therefore, along with the field study method applied for recording and explaining the current situation, library studies were also used to identify the factors influencing the formation of ritual-religious architecture in Maragheh. The results of the studies indicate that 8 religious-religious rock monuments have been identified in the county of Maragheh. Typologically, the above-mentioned rock architecture can be classified into surface and subsurface forms. Also, in terms of typology and classification of the application nature, these works have had different uses, such as: a) mosques, b) monasteries, c) churches, d) Buddhist temples, e) open temples, f) crypts, and h) rock graves. Many of these sites are now ruined, however, some spaces have retained their sacred position and are being used with some modifications.
