مطالعه و شناخت معماري دستكند وَرجوُوي در شهرستان مراغه با نگاهي ويژه بر آرايه‌هاي معماري

A Study of the Troglodytic Architecture of Varjuy Rocky Temple in Maragheh, with a Special Look at Architectural Decorations

معماري دستكند و زيرزميني موسوم به «معبد وَرجووي» از بناهاي شاخص در گونۀ معماري‌ مذهبي و دستكند در دامنۀ كوه آتش‌فشاني سهند است كه در روستاي وَرجووي از توابع شهرستان‌ مراغه، استان آذربايجان‌ شرقي واقع‌ شده است. در منابع گذشته چندان به آرايه‌ها و تزئينات اين اثر توجهي نشده و به‌طور كلي بسياري از مطالعات پيشين، تكرار اطلاعات نخستين در رابطه با تاريخ، كاربري و حجاري‌هاي اين معماري زيرزميني هستند. باتوجه به اين نكته كه درمورد آرايه‌هاي معماري اين مجموعه، تاكنون مطالعات تخصصي صورت نپذيرفته است، وجود تنوع آرايۀ معماري در اين بنا، همچنين وجود شواهدي از كاربرد آرايه‌ها با مصالحي به‌جز سنگ در اين بنا مي‌تواند ازجمله يافته‌هاي اين تحقيق باشد. از اين‌رو هدف از ارائۀ اين مقاله، بازشناسي و معرفي آرايه‌هاي معماري دستكند وَرجووي مراغه است كه در همين‌راستا پرسش‌هايي از قبيل اين‌ كه: در معماري دستكند وَرجووي به‌غير از آرايه‌هاي حجاري‌شده در بدنه‌ها، چه شواهد ديگري از كاربرد آرايه‌ها با مصالح ديگر وجود دارد؟ آرايه‌هاي نويافتۀ جديد مربوط به چه دوره‌اي هستند؟ چگونه مي‌توان از طريق مطالعه در آرايه‌هاي معماري، به تدقيق بخشي از تاريخ استفاده و كاربرد بنا دست‌ يافت؟ مطالعات درراستاي هدف مقاله براساس بررسي ميداني (كدگذاري و عكاسي از فضاهاي معماري و بررسي دقيق و عكاسي از آرايه‌هاي معماري) و مطالعات كتابخانه‌اي جهت تدقيق اطلاعات به‌دست‌آمده انجام گرفت و در ادامۀ تحليل محتوا صورت پذيرفت. در نهايت آرايه‌هايي ازقبيل اندودهاي پوششي و تزئيني (ملات رنگي) و مقرنس‌كاري و همچنين خوشنويسي ثلث با استفاده از رنگ‌دانه در بنا براي اولين ‌بار شناسايي گرديد. موارد فوق نشان ‌دهندۀ كاربرد بنا در طي دوره‌هاي مختلف است و مي‌توان قديمي‌ترين آثار و شواهد استفاده از گنبدخانۀ اصلي را در كاربري جديدش در دورۀ اسلامي، به دورۀ ايلخاني نسبت داد.

The Varjuy rocky temple is one of the prominent buildings with religious purposes and troglodytic architecture on the slopes of Sahand volcanic mountain. It is located in Varjuy village, Maragheh City, East Azerbaijan Province. Verjui Village is located Varouy in the vernacular. The name “Varouy” is composed of two words of “var” with the meaning of sun and “ouy” with the meaning of house in Turkish. So, the name “Varouy” means the house of sun. This name plays a key role in understanding the meaning of this valuable Varjuy complex. Maragheh City was one of the most important cities in Azerbaijan during the Seljuk period. As the first capital of the Il-Khanid (or Mongol) dynasty, this city played a key role in the developments of that era. Maragheh city, with an area of about 5388 km2, is located on the southern slopes of Sahand Mountain in East Azerbaijan Province. It is located in 130 km of Tabriz and limited to Tabriz city from the north, Hashtrood City from the east, Urmia Lake from the west and Miandoab City from the south.