معدن‌ كاوي و ذوب فلز كهن در بخش مزايجان، استان فارس

Ancient Mining and Metallurgy Activities in Mazayjan District, Fars Province

شهرستان بوانات از نظر فعاليت‌هاي معدن‌كاوي بسيار بااهميت بوده، به‌طوري‌كه امروزه بيشترين معادن فعال استان در اين شهرستان قرار دارد؛ هرچند طي ساليان گذشته، مطالعات مختلفي ازسوي زمين‌ شناسان در راستاي معدن‌كاوي جديد و هم‌چنين نقش معادن در توسعۀ پايدار صورت گرفته، اما از نظر باستان‌شناسي و معدن‌كاوي كهن مغفول مانده؛ به‌طوري‌كه تنها از سوي پژوهشگران معدودي به معرفي دو معدن آن پرداخته‌اند. بخش مزايجان و مركزي شهرستان بوانات طي يك فصل در سال 1394 ه‍.ش. مورد بررسي باستان‌شناسي قرار گرفت كه منتج به شناسايي 200 اثر از نوسنگي تا اسلامي ‌متأخر گرديد؛ در اين‌ميان، 4 معدن‌ و 4 محوطۀ سرباره مورد شناسايي و بررسي قرار گرفت. از آنجا كه بررسي شهرستان بوانات به‌طور كامل انجام نشده، مطمئناً با بررسي كامل اين شهرستان و تمركز بر شناسايي معادن و محوطه‌هاي مرتبط با فلزكاري كهن، مي‌توان آثار بيشتري را بازشناخت و نقش معدن‌كاوي كهن در شكل‌گيري استقرارها را در ادوار مختلف بررسي كرد. مطالعۀ ارتباط بين منابع معدني و نحوۀ استخراج، استحصال، به‌كارگيري، تبادل و تجارت آن‌ توسط مردمان باستان، امري اساسي و حياتي در مطالعات باستان‌شناسي خواهد بود و بازشناسي فرآيند صنعت فلزكاري به روشن كردن ارتباط ميان مراحل مختلف در اين چرخه و درك بهتر تأثيرات اجتماعي-اقتصادي اين صنعت در بستر تحولات فرهنگي و تاريخي منطقۀ بوانات منجر مي‌شود. مقالۀ حاضر سعي دارد تا با استناد به نتايج بررسي روشمند ميداني باستان‌شناختي در بخش مزايجان، شواهد مرتبط با چرخۀ صنعت فلزكاري را باز شناسد كه در اين‌راستا پرسش‌هايي مربوط به اين‌كه، پيشينۀ صنعت فلزكاري و معدن‌كاوي در اين منطقه به چه دوره‌اي باز مي‌گردد؟ فلزات استخراج‌شده چيست؟ و چرخۀ استخراج و استحصال چگونه بوده؟ مطرح گرديد، كه به‌نظر مي‌رسد عمدۀ اين معادن جهت استخراج فلز مس و آهن مورد بهره‌برداري قرار گرفته بودند؛ گرچه جهت تاريخ‌گذاري شواهد سطحي چنداني به‌دست نيامده، اما معدود يافته‌هاي سفالي سطحي، حاكي از تاريخ دورۀ اسلامي و احتمالاً ساساني است.

Bavanat county, in Fars province, is very important in terms of mining activities, most of the active mines of Fars region are located in this county. Although various studies have been done by geologists in recent years in order to develop new mines as well as the role of mines in sustainable development, but in terms of archeology and ancient mining has been neglected, the only exception is the work of Emami and Bamshad in introducing only two mines. In 2015, an archaeological survey was conducted on Mazayjan and Markazi district which resulted in the identification of 200 sites from Neolithic to late Islamic period, in which 4 mines and 4 slag sites were identified. Since the survey of Bavanat county has not been fully done, more sites can be recognized by a comprehensive survey in this county by focusing on the identification of mines and sites related to ancient metalworking. The role of the ancient mining in the formation of settlements during different periods can also be investigated. The study of the relationship between natural resources and how they are extracted, used, exchanged and traded by ancient peoples will be fundamental and vital in archaeological studies. Recognizing the process of the metalworking industry will lead to clarification of the relationship between different stages in this cycle and a better understanding of the socio-economic effects of this industry in the context of cultural and historical developments in the Bavanat region. The current study tries to identify the evidence related to the cycle of metalworking industry by focusing on the results of the archaeological fieldworks in the Mazayjan district. What are the extracted metals and how was the extraction cycle? It seems that most of these mines were used to extract copper and iron metals. In this regard, the questions are about the background of the metalworking and mining industry in this area, what kinds of metal were extracted in this area, and how was the cycle of extraction and smelting process in the region, that appears the most of the mines have been exploited for copper and iron ore. Although little surface evidence has been found to date, a few pottery finds indicate the history of the Islamic and possibly Sassanid period.