كليدواژه :
دورۀ ساساني , بيشاپور , تزئينات معماري , گچبري
چكيده فارسي :
استفاده از گچ به عنوان تزئينات در ساختمان‌ها عمري طولاني دارد. بررسي آثار بازمانده از دوره‌هاي تاريخي نشان مي‌دهد كه هنر گچبري از عصر اشكانيان روشمند و از اسلوب ويژه برخوردار شده است. اين روش‌ها در عصر ساسانيان رو به تكامل نهاده و در دوران‌اسلامي با تغييراتي تداوم يافت. دانسته‌هاي ما از هنر تزئينات گچبري دورۀ ساساني بيشتر براساس كاوش چند محوطۀ مهم اين دوره ازجمله شهر تاريخي بيشاپور است. بيشاپور مركز كوره‌شاپور يكي از كوره يا ايالت‌هاي پنج‌گانۀ پارس به‌حساب مي‌آمد در زمان «شاپور اول» دومين شاهنشاه ساساني تأسيس شد. در كاوش بيشاپور دركنار تابلو‌هاي موزاييك منحصربه‌فرد، گچبري و رنگ‌آميزي روي گچ، به‌ويژه در بخش ارگ شاهي به‌دست آمده است. يافته‌هاي مهمي ازجمله آشكار شدن فضاهاي معماري در جنوب ايوان موزاييك در بخشي موسوم به «ارگ شاهي» و يافته‌هاي سنگي ازقبيل: هاون، خونك، پيكره‌هاي سنگي از جنس سنگ مرمر و مهره‌هاي تزئيني، كورۀ شيشه‌گري و قطعات ظروف شيشه‌اي، سفال و فلز ازجمله آثاري هستند كه در كاوش فصل نهم به‌دست آمده است. مهم‌ترين آثار معماري به دست آمده عبارتنداز: راهروهاي ضلع جنوبي ايوان موزاييك، اتاق‌هاي همراه با طاقچه‌هاي گچبري كه بعضاً با رنگ قرمز از جنس گل اخرا نقاشي و تزئين شده‌اند و هم‌چنين در اين اتاق‌ها اندود گچ ديوارها و اندود گچي كف فضاهاي معماري نيز به دست آمده است. گچبري‌هاي به دست آمده بيشتر نوارهاي موازي كه بيشتر در حاشيۀ طاقچه‌ها و ورودي‌ها به‌كار مي‌رفته را شامل مي‌شود. تزئينات گچي ايوان موزاييك شامل: اندود گچ و رنگ‌آميزي روي اندود و هم‌چنين آثار و بقاياي گچبري است. حال، پرسش اصلي در اين پژوهش با اين‌نظر كه اين قطعات همگي متعلق به دورۀ ساساني هستند، با چه روشي ساخته شده‌اند؟ در اين مقاله روش يافته‌اندوزي داده‌ها به دو شيوۀ ميداني و كتابخانه‌اي صورت گرفته و كوشش شده است تا اين يافته‌ها در بستر هنر گچبري دورۀ ساساني شهر تاريخي بيشاپور معرفي و تجزيه و تحليل شود.
چكيده لاتين :
Using stucco as decoration in buildings has a long precedent. Scrutinizing the surviving edifice from historical periods shows that the art of plastering has been methodical and has a special style since the Parthian era. These methods evolved in the Sassanid era and continued with nuance in the Islamic era. Our knowledge of the art of stucco decoration of the Sassanid period is mostly based on the excavation of several important sites of this period, including the historic city of Bishapur. Bishapur is the center of the Shapur-province which was considered to be one of the cities or the state of five states of Persia and it was established during the reign of Shapur I, the second Sassanid emperor. Manifold artworks have been found in Bishapour’s excavation such as unique mosaic paintings as well as plastering and painting on plaster, especially in the part of the royal citadel. Many of these findings which are some important artifacts and features, exploring in the ninth season of excavation such as the revelation of architectural spaces in the south of the mosaic porch in the part called “Royal Citadel” and stone objects such as mortars, Xunak: stone table, stone statues made of marble and decorative beads, glass kilns and pieces of glassware, pottery and metal. The most important architectural works revealed in the excavation are the corridors on the south side of the mosaic porch, rooms with plaster works’ niches, while some of them are painted and decorated with red ocher clay, plaster of the walls, and plaster of the floor of architectural spaces have been found in these rooms as well. The plaster artworks are mostly included the parallel strips that are used at the edges of niches and entrances. Gypsum mosaic porch decorations include plaster coating and painting on the plaster, as well as plaster works and remains. Considering that all these pieces belong to the Sassanid period, the main question in this research is: How were they made? The method of data collection has been done in two ways, fieldwork and by researching in the library in this article. Besides, the tendency in this research was to introduce and analyze these findings in the context of the plaster art of the Sassanid period in this historical city.
