كليدواژه :
تمدن جيرفت , دورۀ ورامين , كنارصندل , حوزۀ فرهنگي هليل رود
چكيده فارسي :
در باستان‌شناسي جنوب‌غرب آسيا، دشت جيرفت به‌عنوان يك منطقۀ مهم و كانوني در عصر مفرغ شناخته مي‌شود. دليل شهرت جيرفت به‌واسطۀ كشف اشياء تدفيني فراوان حاصل از حفريات قاچاق و مهم‌تر، به‌دليل دستاوردهاي علمي شش فصل كاوش در محوطه‌هاي كنارصندل است. پس از يك دهه وقفه در كاوش‌هاي باستان‌شناسي پيش‌ازتاريخي در جيرفت، پروژۀ محوطۀ ورامين جيرفت آغاز شد و تاكنون به‌مدت دو فصل انجام شده است. در اين مقاله نتايج پژوهش‌هاي ميداني انجام‌شده در محوطۀ ورامين ارائه مي‌شود. كارهاي صورت‌گرفته در قالب «پروژۀ پيش‌ازتاريخي ورامين» طي دو فصل عبارتنداز: 1) گمانه‌زني به‌منظور تعيين عرصه و حريم محوطه، 2) تهيۀ نقشۀ توپوگرافي و انجام بررسي هدفمند سطحي محوطه به‌منظور تعيين وسعت محوطه در ادوار مختلف فرهنگي، فرآيند شكل‌گيري و نحوۀ رشد محوطه و تعيين كاركرد بخش‌هاي مختلف آن، 3) كاوش لايه‌نگاري محوطه به‌منظور تعيين توالي فرهنگي دشت و ارائۀ گاهنگاري مطلق، 4) كاوش دو گور سردابه‌اي جهت شناخت ساختار گورها و الگوهاي تدفين در عصرمفرغ منطقه. اصلي‌ترين هدف از كاوش محوطۀ ورامين (به‌عنوان بخشي از يك شبكۀ استقراري گسترده‌تر) شناخت فرآيندها و پويايي‌هاي بومي شهرنشيني اوليه و روند تكاملي تمدن جيرفت بود. پروژۀ محوطۀ ورامين جيرفت نشان‌داد استقرار در اين محوطه از اواخر هزارۀ پنجم پيش‌ازتاريخ آغاز شده است و طي هزاره‌هاي چهارم و سوم پيش‌ازتاريخ تداوم داشته است؛ همچنين وجود يك كارگاه توليد ظروف سنگي و مهرهاي سنگي با وسعتي بالغ‌بر نيم هكتار مستند شد. از ديگر دستاوردهاي اين پروژه، معرفي يك دورۀ جديد فرهنگي مربوط به اواخر هزارۀ چهارم و اوايل هزارۀ سوم پيش‌ازتاريخ (3300-2900 پ.م.) در دشت جيرفت است كه تاكنون ناشناخته مانده بود، اين دورۀ فرهنگي جديد «دورۀ ورامين» نام‌گذاري شد. در توالي فرهنگي منطقه، دورۀ ورامين حدفاصل دورۀ علي‌آباد و دورۀ كنارصندل جنوبي جاي مي‌گيرد.
چكيده لاتين :
The site of Varamin is a key-site to understand the chronology and cultural development of the Jiroft region during the 4th and 3rd millennia BC. Thus, the project seeks to address one of the fundamental questions of the archaeology of the Halil Rud Basin, i.e. the transition process from the Late Chalcolithic to the Early Bronze Age and the emergence of the Jiroft culture of the 3rd millennium BC. This periodization system for the Jiroft region is backed by twelve 14C AMS radiocarbon dates. Furthermore, a rich burial (grave 1), which contained 78 complete pottery vessels and six metal objects. The tomb is attributed to the Varamin Period and dates between 3100 and 2900 BC. It is one of the few burials in the Halil Rud Basin which was found unlooted and could be investigated in a stratigraphically controlled manner. It furnishes invaluable insight into funerary customs of the Jiroft region at the beginning of the Early Bronze Age. Indeed, Varamin offers new insights into the formation of the Jiroft civilization based on developments of the 4th millennium BC. Here, we also present the preliminary results of a survey, accompanied by limited test trenches, at the large prehistoric site of Varamin. Occupied from the late 5th to the second half of the 3rd millennium BC, this site, part of a much wider settlement network, provides crucial evidence on the local processes of early urbanization and the evolution of the Halil Rud or Marḫaši civilization. In spite of intensive erosion and the impact of older and recent agricultural earthworks, the available archaeological record is quite rich, with evidence of monumental architecture, of two different cemeteries, and of important craft production areas (for Aliabad pottery firing, and for producing beads and stone vessels in different kinds of valuable stones). In addition, we will report the discovery of a hoard of copper artifacts exposed by erosion.
