تأثير حفاظت پيشگيرانه بر ارزش‌هاي فرهنگي مجموعه‌هاي خصوصي ميراث كهن

Determining the Effect of Preventive Conservation in Private Collections on the Cultural Values

امروزه حفاظت پيشگيرانه به‌عنوان راهي براي حفظ آثار تاريخي بيش‌ازپيش اهميت يافته است. حفاظت پيشگيرانه بهترين راهكار براي موزه‌ها به‌شمار مي‌رود. باتوجه به اين‌كه بخشي از آثار در مجموعه‌هاي خصوصي قرار دارند، اعمال اين نوع حفاظت در مجموعه‌هاي خصوصي در سراسر دنيا، درحال گسترش است؛ اما باتوجه به اين‌كه اهمال در انجام اين شيوۀ حفاظتي، عواقب و پيامدهاي زيانباري در پي خواهد داشت و باتوجه به بررسي شرايط حفاظت پيشگيرانه در مجموعه‌هاي خصوصي در ايران، هدف از نگارش اين مقاله، بررسيِ مهم‌ترين نتيجۀ اعمال اين نوع حفاظت در اين مجموعه‌هاست. روش پژوهش مورداستفاده‌ در اين مقاله، آميخته از نوع كمي-كيفي است و با استفاده از مصاحبۀ نيمه‌ساختاري با 14 نفر از متخصصين و بررسي پايايي و روايي مصاحبه‌ها و سپس با تجزيه و تحليل اطلاعات به‌روش كلايزي-كن، پرسشنامه تنظيم شده و در اختيار 96 نفر از مجموعه‌داران كشور قرار گرفته است و درنهايت از آزمون فريدمن به‌منظور اولويت‌بندي مؤلفه‌ها استفاده شده، و پيامدهاي ناشي از عدم اعمال اين نوع حفاظت، اولويت‌بندي گرديده است. اما پرسش اصلي اين است كه، پيامدهاي عدم استفاده از روش‌هاي حفاظت پيشگيرانه در مجموعه‌ها چيست و عدم اجراي اين روش‌هاي چه آسيب‌هايي را متوجه آثار تاريخي و تأثيرات آن در جامعه خواهد كرد؟ در اين‌راستا لازم است هم پيامدهاي اصلي شناسايي شوند، و هم ميزان اهميت هريك از آن‌ها مشخص شود. به‌نظر مي‌رسد مهم‌ترين پيامد عدم اعمال حفاظت پيشگيرانه در مجموعه‌هاي خصوصي ايران، مخدوش شدن ارزش‌هاي فرهنگي آثار موجود در مجموعه‌هاست. نتايج نشان داد كه پيامدهاي ناشي از عدم استفاده از روش‌هاي حفاظت پيشگيرانه در سه سطح قابل بيان هستند؛ سطح اول، دسته‌بندي فرسودگي و تخريب آثار موجود است؛ سطح دوم، شامل از بين رفتن ارزش آثار مي‌شود؛ و سطح سوم، ايجاد خسارت‌‌هاي مادي و معنوي به مجموعه‌داران را نشان مي‌دهد. تحليل‌هاي آماري نشان مي‌دهند، از بين اين سه سطح، سطح دوم كه شامل از بين رفتن ارزش آثار مي‌شود از اهميت بيشتري برخوردار است.

Applying preventive conservation methods to protect the cultural heritages is one the most important subjects among the conservators. Preventive conservation is the best method that can be implemented in the museums. But the point comes out when one notices that numerous valuable cultural heritages are protected in the private homes or what is called private collections. That is why there are various attempts to extend the practice of preventive conservation in these collections around the globe. In Iran, despite the large numbers of private collections, there are many problems regarding preventive conservation which comes out of various reasons. Due to the importance of preventive actions toward the cultural heritages, this article tries to determine the effect of applying preventive conservation practice in private collections in Iran regarding the cultural values of their items. The applied method is a quantitative-qualitative one. In the qualitative section we have interviwed 14 experts in the field of cultural heritages, collection owners and museum. The reliability and narration of the deep interviews have been checked. Analyzing the obtained information was done by using Stevick-Collaizzi-Keen method. In the second and quantitative part, we have used the results of the first part to determine the details of a questionnaire and using Cochran formula, the size of sample society has been determined. Based on that, the questionnaire has been completed by 96 collectors around the country, Friedmann test gave us the priority of the components. Our results show that the effects of not applying or improper applying of preventive conservation methods in private collections can be expressed in three levels which contains the physical destruction of the items, destruction of their cultural values and at last, material and spiritual loss for the collectors. Based on the results, the most important effects of not applying or improper applying of preventive conservation methods in private collections, is cultural values destruction.