شاخص توسل‌جويي؛ تكمله‌اي بر مدل‌هاي سنجش دينداري در ايران: پژوهشي تجربي در شهر يزد

مروري بر همه مدل‌ها و گويه‌هاي طراحي‌شده به‌منظور سنجش دينداري در ايران نشان مي‌دهد كه در هيچ‌كدام از اين مدل‌ها به‌صورت منظم و روشمند، ويژگي‌هاي خاص مذهب تشيع، به‌عنوان مذهب غالب در جامعه ايران ديده نشده است. در اين مقاله، به‌منظور رفع اين نقيصه، با تكيه به آراي هانري كربن، شيعه‌شناس معاصر، يكي از وجوه خاص شيعه، يعني پيوستگي و استمرار رابطه انسان با خدا به‌واسطه امامان و اولياي الهي برجسته شده است. همچنين با استخراج مفهوم توسل‌جويي به‌عنوان مفهوم كليدي خاص دينداري در تشيع، تعريفي عمليات آن در سه بعد اعتقادي، مناسكي (عملي) و تجربي براي استفاده در پيمايش‌هاي سنجش دينداري در ايران ارائه شده و در بخش تجربي پژوهش نيز، اين مفهوم در جامعه آماري شهر يزد سنجيده شده است. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد سطح توسل‌جويي در جامعه مورد مطالعه نسبتاً بالاست. براساس يافته‌هاي ميداني پژوهش نيز ميزان توسل‌جويي در ميان زنان بيشتر از مردان و در ميان ازدواج‌كرده‌ها بيشتر از مجردهاست. در اين مطالعه، ميان طبقه اجتماعي و ميزان توسل‌جويي رابطه معنادار و معكوسي وجود دارد؛ به‌طوري‌كه توسل‌جويي افراد طبقه پايين بيشتر از طبقه بالا گزارش شده است. هرچه برخورد گزينشي با دين و خصوصي‌شدن دين بيشتر باشد، ميزان توسل‌جويي كمتر است. رابطه معكوس و معنادار ميان سبك زندگي و ميزان توسل‌جويي بدين معناست كه هرچه افراد دين‌دارتر هستند، سبك‌هاي زندگي، سنتي و غيرمدرن‌تر مي‌شود. هرچند نتايج اين پژوهش نشان‌دهنده شباهت نسبتاً زياد الگوي پاسخ‌ها به سنجه‌هاي توسل‌جويي با الگوي پاسخ‌ها به سنجه‌هاي دينداري در ديگر تحقيقات اين حوزه است، هنوز نمي‌توان درباره نوآوربودن اين سنجه‌ها و قدرت آن‌ها در سنجش تفاوت‌ها و ظرايف نهفته در نوع دينداري شيعيان قضاوت دقيقي كرد.