تأثير ابن‌قولويه بر انتقال حديث قم به بغداد (با تكيه بر الرجال نجاشي و الفهرست طوسي)

ابن قولويه از محدثان قمي در سدۀ چهارم بوده كه سال هاي پاياني عمر خود را در بغداد سپري كرده است و محدثان و عالمان بزرگي همچون غضائري و شيخ مفيد از او بهره برده اند؛ اما اكنون از آثار و آراء وي نشان كمي در دست است. ميزان تأثيرگذاري ابن‌قولويه بر حديث بغداد را مي توان در دو كتاب رجالي فهرست نگاري شيعه، الرجال نجاشي و الفهرست طوسي نشان داد. پنجاه و دو راوي صاحب كتاب در اين دو منبع، به واسطۀ ابن قولويه معرفي و طريق داده شده اند كه چهل راوي را تنها ابن قولويه در الرجال نجاشي نقل كرده است. برخي از آن ها مانند احاديث سعد بن عبدالله اشعري، الرجال كشي و كتاب هاي فقهي ابن ابي عقيل مهمترين متون منتقل شده توسط ابن‌قولويه به منابع حديثي بغداد در سدۀ چهارم بوده است. به رغم بهرۀ فراوان نجاشي، شيخ طوسي از طرق و اسناد ابن قولويه ياد نكرده و حتي در موارد مشابه، طرق ضعيفي مانند طرق ابن بُطَّه را جايگزين وي كرده است. توجه به سفرهاي ابن قولويه نشان مي‌دهد، او بيش از همه، كتاب هاي محدثان قم و ري، و سپس ديگر حوزه هاي حديثي ايران مانند خراسان و سمرقند را به بغداد آورده است. همچنين، سفر ابن قولويه به مصر و ديگر شهرهاي عراق، سبب بازگرداندن اسناد و دفاتر كهن محدثان كوفي به بغداد شده است. آراء خاص و مشخص ابن قولويه در پس آراء شاگردان بزرگ و نسل هاي بعدي مانند شيخ مفيد و شيخ طوسي، حل و محو شده است؛ اما تأثير او در انتقال حديث قم به بغداد قابل اغماض و چشم پوشي نيست.