ظلوم و جهول مدح انسان يا مذمت انسان؟ (تحليلي از آيۀ 72 سورۀ احزاب)

آيۀ 72 سورۀ احزاب از مشكل ترين آيات قرآن است كه مفسران در فرازهاي مختلف آن داراي آراي مختلفي هستند. از جمله فرازهاي اين آيه، عبارت إِنَّهُ كانَ ظَلُوماً جَهُولا است كه ديدگاههاي مختلف مفسران را به دنبال داشته و به گونه اي سرگرداني در فهم آيه را در پي دارد. شمار زيادي از مفسران، اين عبارت را سرزنش انسان دانسته اند و گروهي از مفسران متأخر، با برداشتي متفاوت، آنرا مدح انسان دانسته اند. در اين مقاله، با مراجعه به بيش از 150 تفسير، به 10 معنا از ظلوم و 14 معنا از جهول در تفاسير، دست يافتيم كه بيشتر اين آرا، از معناي واقعي اين دو وصف در آيۀ شريفه به دور هستند. با بررسي و نقد ديدگاه مفسران طرفدار ذم انسان و ديدگاه طرفداران مدح، ادلۀ هر دو گروه را ناتمام يافتيم. براساس يافته هاي پژوهش، اين دو وصف به ويژگي طبيعي و اختصاصي انسان ها اشاره دارد كه زمينۀ پذيرش امانت از سوي خدا شده تا در سايۀ آن، خود را از ظلم و جهل رهانيده و به عدل و معرفت برساند. از اينرو، اين عبارت به رغم سرزنش نما بودن، ذم انسان نمي باشد. چنانكه برداشت مدح انسان از اين اوصاف نيز دشوار و غير قابل پذيرش است، و اين دو صفت، تنها به بيان ويژگي هاي اختصاصي انسان اشاره دارد.