پايگاه اقتصادي و اجتماعي يك حكومت‌ محلي در جنوب قفقاز: بررسي منابع اقتصادي قدرت خوانين شيروان در آستانۀ تسلط روسيه (1770-1820 م.)

در مقالۀ پيش رو تلاش شده است يكي از جنبه‌هاي مغفول زمامداري محلي در ايران يعني منابع اقتصادي و الگوي مديريت آن در جهت حفظ و توسعۀ اقتدار سياسي خانداني بررسي شود. به اين منظور نمونۀ حكومت محلي شيروان (شروان) در دورۀ فرمانروايي خاندان آل سركار انتخاب شده و دليل اين انتخاب امكان منحصربه فردي است كه دسترسي به يك گزارش آماري فراهم آورده است. همزمان تلاش شده است از رهگذر يك بررسي تحليلي مبتني بر واكاوي زمينۀ تاريخي موضوع روايت‌هاي رايج از تاريخ شيروان در دورۀ حاكميت خاندان آل سركار نقد شود. با اينكه نمونۀ شيروان را نمي‌توان به مثابۀ يك الگوي عام و فراگير براي فهم سازوكار اقتصادي حكومت‌هاي محلي درنظر گرفت، دلايلي وجود دارد كه مي‌تواند ما را به دركي هرچند نسبي از كيفيت توزيع منابع اقتصادي در جهت تصرف و توسعۀ اقتدار محلي در وضعيت استقلال نسبي راهنمايي كند. مبناي اين بررسي، مجموعه‌اي از اطلاعات آماري و توصيفي است كه در «گزارش 1820 ايالت شيروان» گردآوري شده و تصويري نسبي از منابع اقتصادي اين ايالت در واپسين سال‌هاي حاكميت مصطفي‌خان شيرواني و كيفيت توزيع و مديريت آن به دست مي‌دهد. اين اطلاعات در چهارچوب يك پژوهش تاريخي متعارف مبتني بر رويكرد تاريخ اجتماعي بررسي و تلاش شده است ضمن ترسيم نمايي از حكومت محلي شيروان در نيمۀ دوم سدۀ دوازدهم/هجدهم، نقش عامل اقتصادي و مديريت آن در حفظ و توسعۀ اين حكومت محلي تببين شود.