گامي به سوي نظريۀ نوين ژئوپليتيك شبكه‌اي و بازتوليد قدرت در سياست بين‌الملل

قدرت و بازتوليد آن، پرسماني ديرينه در ادبيات روابط بين‌الملل است. ژئوپليتيك، دستيابي، مهار يا بهره‌مندي از سرزمين را به عنوان راه برجستۀ قدرت‌يابي مطرح مي‌كند. ژئوپليتيك مراحل گوناگون تكامل را طي كرده است؛ هستي جهان‌هاي كوچك ناهمسان از يكديگر تا سازه‌هاي سلسله‌مراتبي و به‌تازگي سازه‌هاي شبكه‌اي، مراحل چنين دگرديسي‌اي را نشان مي‌دهد. سازه‌هاي ژئوپليتيك، بر گشتگاه قدرت‌هاي بزرگ و فراهم كردن زمينۀ قدرت‌خواهي آنها شكل‌ گرفته‌اند. دگرگوني سيستم بين‌الملل، بر ژئوپليتيك و سازه‌هاي آن تأثير گذاشته و در چهرۀ شبكه‌هاي آشيانه‌اي نمايان شده‌ كه پويش قدرت و سازوكارهاي علي‌ قدرت در آنها، ناهمسان از گذشته است. ادبيات حوزۀ روابط بين‌الملل، هرچند تلاش نموده‌اند براي تبيين واقعيت‌هاي نوپديد ژئوپليتيك ديدگاه‌هاي نويني را مطرح كنند، در تبيين سازوكار توليد قدرت در وضعيت پيچيدگي ناتوان بوده‌اند. به همين سبب اين پرسش بنيادين مطرح مي‌شود كه «با نگاه به وضعيت پيچيدگي سيستم بين‌الملل، سازوكارهاي توليد قدرت، از راه ژئوپليتيك چگونه است؟». ژئوپليتيك به پديدۀ سيستمي تبديل شده و از حالت جفت‌پايگي مبتني بر روابط ميان قدرت‌هاي بزرگ خارج شده است و قواعد نظريۀ «پيچيدگي _ آشوب» بر توليد قدرت در شبكۀ ژئوپليتيك حاكم است. اين موضوع كه قدرت چگونه خود را در وضعيت پيچيدگي بازتوليد مي‌كند، مي‌تواند به ديدگاه نوآورانه‌اي دربارۀ سازوكارهاي قدرت و بازتوليد آن در وضعيت ژئوپليتيك شبكه‌اي منجر شود. اين موضوع محور و دغدغۀ اصلي پژوهش حاضر است. پيچيدگي و شبكه به ‌عنوان ديدگاه نظري نوين، پايه و اساس يك انقلاب علمي را در زمينۀ ژئوپليتيك و قدرت فراهم مي‌كند. نوشتار حاضر، الگوي نظري نويني را در چهارچوب مفهومي ژئوپليتيك شبكه‌اي و سازوكارهاي علي‌ توليد قدرت در شبكۀ يادشده را بر پايۀ قواعد پيچيدگي ارائه مي‌كند.