مكان‌ يابي عرصۀ‌ مناسب براي پروژه‌هاي اصلاح و توسعه در مراتع مطالعۀ موردي: مراتع دشت قاين

Site Suitability Analysis for Rangeland Improvement and Development Practices (A Case Study in the Rangelands of Ghayen Plain, Iran)

هدف اين مطالعه، مكان‌يابي عرصه‌ مناسب براي اجراي پروژه‌هاي بذرپاشي و بذركاري، كپه‌كاري، كنتور فارو، پيتينگ و پخش سيلاب در مراتع دشت قائن، استان خراسان جنوبي مي‌باشد. وسعت مراتع محدوده مورد مطالعه 7300 هكتار بود كه مكان‌يابي عرصه‌ مناسب براي اجراي پروژه‌ها‌ با استفاده از فرايند تحليل سلسله مراتبي (AHP) انجام شد. ابتدا، بر اساس مستندات علمي، معيارهاي مؤثر در انتخاب عرصه مناسب براي اجراي هر يك از پروژه‌هاي مذكور تعيين شد. سپس، با توجه به معيارهاي انتخاب شده، تعداد 80 پرسشنامه‌ به صورت ماتريس زوجي براي هر يك از پروژه‌ها طراحي گرديد. براي تكميل پرسشنامه، از خبرگان دانشگاهي و كارشناسان خواسته شد كه وزن هر معيار را تعيين و در نهايت وزن نهايي (اهميت نسبي) هر معيار، بر اساس ميانگين هندسي تمامي پرسشنامه‌هاي تكميل شده محاسبه شد. درخت سلسله مراتبي با نرخ ناسازگاري مناسب با استفاده از نرم‌افزار Expert Choice ترسيم گرديد. در نهايت، نقشه مكان‌يابي عمليات مورد نظر با استفاده از نرم‌افزار ArcGIS و اهميت نسبي هر معيار تهيه گرديد. نتايج نشان داد كه مصاحبه شوندگان معتفد بودند كه در مكانيابي عرصه مناسب براي عمليات پيتينگ مقدار بارش و شيب منطقه و براي عمليات پخش سيلاب شيب، حجم رواناب و نفوذپذيري خاك اهميت بيشتر دارند. به علاوه، معيار اقليم و شيب اهميت نسبي بيشتري در تعيين عرصه مناسب براي بذر پاشي و بذركاري؛ بارندگي بيشترين اهميت نسبي در مكانيابي عرصه براي عمليات كپه‌كاري و در نهايت در تعيين عرصه مناسب براي عمليات كنتورفارو، شيب و حجم رواناب بيشترين اهميت نسبي را نشان دادند. براساس نقشه‌هاي مكانيابي توليد شده، 628 هكتار از مراتع منطقه براي انجام پخش سيلاب مناسب بودند. به علاوه، وسعت عرصه مناسب براي عمليات كنتور فارور و پيتينگ به ترتيب 103 و 199 هكتار برآورد گرديد. وسعت عرصه‌هاي مناسب براي اجراي عمليات بذركاري و كپه‌كاري هم به ترتيب برابر با 3623 و 2750 هكتار محاسبه شد.

This study aimed to select favorable site using analytic hierarchy process (AHP) for practices including seeding and seed broadcasting, hoeing and seeding, contour furrowing, pitting and flood spreading to restore degraded rangelands Ghayen Plain, Iran. First, major effective criteria in selecting favorable sites for range restoration measures were adopted from the reputable literatures. Then, 80 questionnaires in the form of pair matrix were designed for each restoration measure with regard to the selected criteria. Questionnaires were distributed among lecturers, experts and authorities in local universities and offices. Final score and relative importance of criteria were calculated on the basis of geometric mean of questionnaires. Hierarchical tree structure with appropriate adaptability was generated in Expert Choice software. Results showed that rainfall and slope played an important roles in selecting favorable site for pitting. Soil infiltration rate and runoff volume had the highest relative importance in selecting suitable site for flood spreading project. Furthermore, for seeding and seed broadcasting practices climate and slope showed high relative importance. Rainfall expressed high relative importance in selecting favorable site for hoeing and seeding projects. Finally, slope and runoff volume were the major criteria in selecting site for contour furrowing project. Based on the generated location maps, 628 ha were suitable for flood spreading. In addition, the suitable area for the contour-furrowing and pitting operations was estimated to be 103 and 199 ha, respectively. The area of suitable sites for direct seeding and hoeing and seeding operations was calculated to be 3623 and 2750 ha, respectively.