سنجش اثر پراكنده‌‌‌‌رويي شهري در شهرهاي كوچك و مياني بر پهنه‌‌‌‌هاي روستايي و كشاورزي (نمونۀ موردي: خراسان شمالي)

Measuring the Level of Urban Sprawl in Small and Medium-Sized Cities on Rural and Agricultural Areas (Case Study: North Khorasan)

با وجود ارائه تعاريف متعدد از پراكنده‌رويي، بسياري رشد شهري با خصوصياتي چون تراكم پايين، پراكنده، وابسته به اتومبيل و داراي پيامدهاي زيست محيطي و اجتماعي را پراكنده‌رويي يا اسپرال معرفي مي‌ كنند. پراكنده‌رويي شهري در مناطقي كه اقتصادي مبتني بر كشاورزي و دامداري دارند، تاثيرات اقتصادي واضحي در پي دارد. اين روند در استان خراسان شمالي، الگوي كاربري اراضي كشاورزي يكپارچه و سنتي را تغيير داده است. اين استان در شمال شرق ايران قرار دارد و يك استان نسبتا روستايي محسوب مي‌شود. به همين منظور، در اين بررسي سعي شده‌است با استفاده از روش توصيفي و تحليلي، اين مقوله مورد بحث قرارگيرد. داده‌هاي مورد نياز از تصاوير ماهواره‌اي سالهاي 1352، 1372 و 1392 و طرح‌هاي جامع به دست آمده‌است. اين داده‌ها با توجه به هفت شاخص مرسوم در تحقيقات پراكنده‌رويي(انواع گسترش، تراكم، انبوهي در كل و در تراكم‌هاي كم، سطوح غير قابل نفوذ، تغييرات تراكم و تغييرات جمعيت)، مورد بررسي قرارگرفته و براي آن كه تحليلها نتايج ملموس تري به‌دست‌دهد، در نهايت شاخصهاي مورد اشاره با يكديگر تركيب‌شده و تحليل-هاي اصلي با اين شاخص تركيبي، تجزيه و تحليل شدند. نتايج نشان داد كه نه تنها ميزان پراكنده‌رويي شهري در اين استان(از كمتر از 311/6- تا بيشتر از 974/4+) در سطح قابل توجهي قرار دارد، بلكه تاثيرات اقتصادي اين روند عمدتا درآمد و اشتغال ساكنين مناطق روستايي را به شدت تحت تاثير قرار‌داده و در واقع، پيامدهاي منفي اين روند بيش از آن كه به شكل هزينه‌هاي حمل و نقل و زيرساخت‌هاي شهري متوجه شهرنشينان باشد، بر دوش روستائيان سنگيني مي‌كند.

Urban sprawl, in particular in small and medium-sized urban areas with economies based on agriculture and livestock, has clear economic impacts. This trend in North Khorasan province has significantly changed the integrated and traditional agricultural land use pattern. This province is located in northeastern Iran, and it is a relatively rural province. The main benefit of such an approach is helping rural stakeholders to assess urbanization patterns at the scale of the prospect and determine their real consequences. For this purpose, this study attempts to discuss this issue using the descriptive and analytical method. The required data from satellite images of 1972, 1992, and 2012 and comprehensive designs were obtained. The collected data, are examined according to the seven common indicators in sprawl research (all aevelopment, low intensity development, all development clumpy, low intensity development, impervious per capita clumpy, density change, and population change) and in order to give more tangible results, the indicators are combined together and the main analyses were analyzed with this combined index.The results show that not only the urban sprawl rate in this province is at a significant level (from less than -6/311 to more than +4/974), but the economic effects of this trend have also greatly affected the income and employment of residents in rural areas and in fact, the negative consequences of this trend are heavy on the villagers, rather than being imposed on the city population in the form of transportation costs and urban infrastructure.