تحليل نيروهاي پيشران تغييرات كاربري اراضي در كلان شهرها (مطالعۀ موردي: كلان شهر تهران)

تغيير كاربري ‏زمين يكي از مهم‏ترين چالش‏هاي برنامه‏ريزي‏ كاربري‏زمين بوده و تأثير مستقيمي بر بسياري از مسائل در جوامع كلان‏شهري دارد. در اثر تغييرات كاربري زمين در شهرها الگوهاي كاربري زمين گوناگوني شكل مي‏گيرد كه اين الگوها نيروهاي پيشران گوناگوني در مناطق مختلف دارد.با شناسايي و سنجش سطح تأثيرگذاري و تأثيرپذيري اين نيروها مي‏توان با برنامه‏ريزي صحيح در زمينه تغييرات كاربري زمين بر مبناي توسعه پايدار كاربري زمين از مسائل شهري كه منتج از بي‏برنامه‏بودن در اين زمينه است جلوگيري كرد.هدف از مقاله حاضر شناسايي و تحليل اثرگذاري و اثرپذيري نيروهاي پيشران تغييرات ‏كاربري‏زمين‏شهري بر يكديگر و تحليل مكانيزم روابط اين نيروها در كلان‏شهر تهران است. روش تحقيق حاضر توصيفي تحليلي است و روش جمع‏آوري داده‏ها اسنادي و پيمايشي از طريق پرسش‏نامه نخبگي است. جامعه آماري اين پژوهش كارشناسان مسائل شهري شامل استادان دانشگاه و كارشناسان امور شهرسازي و شهرداري در شهر تهران‏اند. به‏منظور تحليل داده‏‏ها از روش تحليل ساختاري با بهره‏گيري از نرم‏افزار ميك‏مك استفاده شده‏است. نتايج اين پژوهش حاكي از آن است كه از لحاظ تأثيرگذاري به‏ترتيب عوامل نهادي، سياست‏ها، و قوانين و امكانات زيرساختي مهم‏ترين نيروهاي پيشران تغييرات كاربري‏زمين در كلان‏شهر تهران‏اند. از ميان 49 عامل كه در تحليل وارد شده، به‏ترتيب، اين عوامل شامل اهداف مديريت شهري، طرح‏جامع، دسترسي به شبكه ‏معابر، رشد جمعيت، قيمت زمين، وضعيت توسعه اقتصادي، حقوق كاربري‏اراضي و قوانين اجاره داراي بيشترين تأثير بر ديگر عوامل تأثيرگذار در تغييرات كاربري زمين شهري‏اند كه به‏عنوان عوامل پيشران و كليدي در تغييرات كاربري زمين شهري تهران شناخته مي‏شوند.