پژوهشي در پيشينه تاريخي شهر قم با استناد بر مطالعات باستان شناسي و قرائن تاريخي

A research on the historical background of Qom city based on archaeological studies and historical evidence

شهر قم در طول دوران اسلامي به واسطه وجود مرقد حضرت معصومه (س)، به عنوان دومين قطب مذهبي ايران شناخته شده است. تاثيرگذاري عامل مذهبي در معرفي اين شهر تاحدي است كه گروهي از مورخان معتقدند پيش از ظهور دين اسلام، در اين منطقه هيچ گونه پايگاه شهري وجود نداشته است. علي رغم تحقيقات پراكنده اي كه در خصوص قدمت شهر قم صورت گرفته است، ابهامات فراواني در مورد زمان دقيق ايجاد اين شهر و سازندگان آن وجود دارد. بنابراين، در پژوهش حاضر كه براساس هدف از نوع تحقيقات بنيادي و بر اساس ماهيت و روش از نوع تحقيقات تاريخي است، غالب منابع مكتوبي كه در ارتباط با پيشينه تاريخي شهر قم سخن گفته بودند به دقت مورد مطالعه قرار گرفت. علاوه بر آن، براي تفسير علمي و دقيق تر گزارش هاي منابع مذكور و در انطباق با آنها، نتايج حاصل از پژوهش هاي باستان شناسي صورت گرفته در محوطه هاي باستاني منطقه قم ارزيابي شد. براساس نتايج، دشت قم به دليل موقعيت جغرافيايي خاص خود، از هزاره ششم پيش از ميلاد مورد توجه جوامع انساني گوناگون قرار گرفته بود و در اواخر دوران ساساني از پايگاه شهري نسبتا معتبري برخوردار گرديد. شهر ساساني قم در سال 23ق به دست مسلمانان فتح شد، با اين وجود، نخستين گروه اعراب كه از خاندان اشعري بودند در اواخر سده اول هجري در اين مكان ساكن شدند و در نتيجه يك سده كوشش آنها در جهت آبادي مناطق مختلف منطقه، قم در سال 189ق به عنوان كوره اي مستقل به رسميت شناخته شد

During the Islamic period, Qom has been known as the second religious center in Iran due to the shrine of Masoumeh (AS). The influence of the religious factor in introducing this city is so that a group of historians believe that before the emergence of Islam, there was no urban base in this region. Despite the scattered research that has been done about the antiquity of Qom, there are many ambiguities about the exact time of the creation of this city and its builders. Therefore, in the present research which is based on the purpose of basic research type and based on the nature and method of historical research type, most of the written sources spoken about the historical background of Qom were carefully studied. In addition, for scientific and more accurate interpretation of the mentioned sources reports and in accordance with them, the results obtained from the archaeological research conducted in the ancient sites of Qom were evaluated. According to the results, Qom plain, which had been considered by various human societies since the sixth millennium BC,due to its special geographical location, had a relatively prestigious urban base in the late Sassanid period. The Sassanid city of Qom in the year 23 A.H was conquered by the Muslims, however, the first group of Arabs who belonged to the Ash'ari clan settled in this place in the late first century A.H and as a result of their efforts during a century to develop different areas of the region, Qom was recognized as an independent Kūreh in 189 AH.