سير تحول مفهوم قاعده نفي سبيل در فقه سياسي شيعه

هدف پژوهش حاضربررسي سير تحول مفهوم نفي سبيل در فقه سياسي شيعه با رويكردي تاريخي است. در اين راستا،با روش توصيفي تحليلي نشان داده شد كه دايره شمول قاعده نفي سبيل از يك سير تدريجي به سمت توسعه مفهومي سلطه و نفي انواع آن مي‌باشد. توجه فقها در دوره قاجاريه به آيه نفي سبيل به بويژه در عرصه سياسي و اجتماعي بيش از فقهاي گذشته مي‌باشد. به نظر نمي‌رسد طرح نفي سبيل به عنوان يك قاعده فقهي در اواسط دوره قاجاريه و تسلط كشورهاي غربي بر ديگر كشورها و از جمله كشورهاي اسلامي، صرفا يك هم‌زماني بوده باشد و توجه به دلالت‌هاي عام آيه 141 سوره نساء، از ابتدا مورد توجه فقهاي شيعه بوده است. از اواسط قرن سيزدهم هجري با يك جهش جدي در اين مفهوم مواجه هستيم. به اين معنا كه در اين دوران نفي سبيل به صورت يك قاعده فقهي صورت‌بندي شد. يكي از دلائل اين موضوع مهم براي فقه و فقه سياسي شيعه، وجود يك واقعيت اجتماعي و سياسي مهم، يعني سلطه كفار بر مسلمانان كه تحقق خارجي يافته بود، است. نفي سبيل، در دوران مدرن كه دوران سلطه ي تفكر و سپس اقتصاد، فرهنگ و سياست كشورهاي مدرن غربي بر جوامع ديگر و از جمله بخش‌هاي وسيعي از جهان اسلام بوده، كاربردهاي صريح سياسي داشته است. عالمان شيعه در دوران معاصر ضمن توجه به دلالت‌هاي سياسي اين قاعده، آن را مبناي نظري مبارزه عليه سلطه خارجي قرار داده‌اند.