پژوهشي در باب تفاوت عرفان، فلسفه و كلام

در سه علم عرفان، حكمت الهي و كلام، «وجود» به عنوان موضوع آنها معرفي مي‌شود. با توجه به ديدگاه مشهور كه امتياز علوم از يكديگر را بر اختلاف موضوع‌هاي آنها مبتني مي‌داند، اين پرسش مطرح مي‌گردد كه علوم ياد‌شده با فرض وحدت موضوع، چگونه تكثّر يافته‌اند؟ پژوهش حاضر با روش توصيفي  تحليلي در صدد پاسخ به پرسش ياد‌شده است. در پاسخ مشخّص خواهد شد كه موضوع عرفان، مطلق وجود يا حقيقت و مصداق وجود است و موضوع فلسفۀ الهي و كلام نيز، وجود مطلق يا مفهوم وجود مي‌باشد؛ بنابراين دو علم حكمت الهي و كلام، بر خلاف نظر مشهور ميان متكلمان، تفاوت در موضوع ندارند و اختلافشان در مأخذ مبادي تصديقي آنهاست. مبادي تصديقي الهيات، از عقل بدون تقيّد آن به مطابقت با ظاهر شرع اخذ مي‌گردد و علم كلام، مبادي خود را از ظواهر شرع مي‌گيرد و چنانچه ظواهر شرعي با دقت لازم به دست آيند، بدون نياز به تأويل به نتايجي همسو با نتايج مبادي عقلي منتج خواهند بود.