سيري در دگرگونيهاي مضامين عرفاني در تفاسير قرآن با تكيه بر تفسير خواجه عبدالله انصاري و صفي عليشاه

A Survey of the Transformations of Mystical Themes in Qur'anic Interpretations Relying on the Interpretation of Khawaja Abdullah Ansari and Safi Alishah

از نخستين سده‌ هاي اسلامي عرفان بعنوان يكي از اركان معرفت، در كردار و نوشتار بسياري از فرهيختگان مسلمان راه يافت. مفسران قرآن كريم از جمله كساني بودند كه از اين درياي معرفت در تفسير آيات قرآن بهره گرفتند. در اين مقاله به سير دگرگونيهاي مضامين عرفاني در تفاسير قرآن خواجه عبدالله انصاري و صفي عليشاه، كه به دو دوره مختلف عرفان تعلق دارند، پرداخته شده است. بررسيها نشان ميدهد كه خواجه عبدالله انصاري عارف قرن پنجم هجري در نثر مسجع خويش و در قالب مناجات، علاوه بر طرح مضامين عرفاني و سير و سلوك عملي، به مسايل اخلاقي و تعليمي نيز اشاره اي دارد. صفي عليشاه عارف قرن سيزدهم خود تفسيري منظوم از قرآن نگاشته و در آن مضامين عرفاني را در قالب سير و سلوك عملي بيان كرده است؛ وي در روش تفسير عرفاني خويش به تفسير كشف الاسرار ميبدي نظر داشته است. گاهي نيز اين مضامين رنگ فلسفي به خود ميگيرد؛ بگونه‌اي كه آميخته شدن حكمت و عرفان و نزديك شدن عقل و دل را در اين تفسير ميتوان بخوبي مشاهده كرد.

From the earliest Islamic centuries, Sufism as one of the pillars of knowledge was found in the deeds and writings of many Muslim scholars. Commentators of the Holy Quran were among those who used this sea of knowledge in interpreting the verses of the Quran. This article deals with the evolution of mystical themes in the Qur'anic interpretations of Khajeh Abdullah Ansari and Safi Alishah, who belong to two different periods of mysticism. Studies show that Khaje Abdullah Ansari, the mystic of the fifth century AH, mentions ethical and educational issues in addition to his mystical themes and practical practices in the form of prayers. Safi Alishah Arif himself wrote a poetic commentary on the Qur'an in the thirteenth century, expressing mystical themes in the form of a practical way of thinking; Sometimes these themes take on a philosophical color, so that the intersection of wisdom and mysticism and the convergence of reason and heart can be clearly seen in this interpretation.