دستوري‌شدگي «مر» و پيرااضافۀ «مر ... را» در زبان فارسي

Grammaticalization of "mar" and "mar ... ra" in Persian

زبان موجودي زنده است و سعي مي­ كند از امكانات خود به شكلي پويا بهره ببرد. از همين ­رو واژگان را عناصري ايستا نمي­ داند، بلكه ممكن است به هنگام نياز آنها را براي اهداف خود تغيير دهد. «دستوري­ شدگي» يكي از اين نوع ابزارهاي زبان است. وقتي يك واژۀ آزاد، دستوري مي ­شود، به اين معناست كه مي ­تواند نقشي دستوري نيز داشته باشد. اگر اين فرايند ادامه يابد جزء دستوري، دستوري ­تر مي ­شود. در اين مقاله به فرايند دستوري ­شدگي «مر» پرداخته مي ­شود. از دوراني كه «مر» واژه­اي آزاد بوده اطلاعات چنداني در دست نيست. براي انجام اين پژوهش در پيكره­اي شامل 70 عنوان كتاب در 127 مجلد كه متعلق به بازۀ زماني قرن چهارم تا چهاردهم هجري است، وجود «مر» و «مر ...را» بررسي گرديد. بررسي اين پيكره نشان مي­ دهد اين واژه، به ­ويژه در سه قرن چهارم و پنجم و ششم به دو صورت تكواژ «مر» و پيرااضافۀ «مر ... را» كاربرد داشته است. هر دو كاربرد نشانگر چندين نقش معنايي است و از آنجا كه با تكواژ «را» پيوند دارند، اين نقش ­هاي معنايي زيرمجموعه‌اي از نقش ­هاي معنايي «را» نيز هستند. همۀ اين نقش ­ها مورد بررسي قرار گرفته و بسامد آنها به‌دست آمده است و سير دستوري ­شدگي آن بررسي شده است. در پايان خواهيم ديد حاصل اين دستوري ­شدگي امروزه تنها در واژۀ «مرا» مشاهده مي ­شود.

Languages are dynamic and they are constantly changing. Words are not static too and every language manipulates them to fulfil its needs. Grammaticalization is a process to manipulate words and use them in grammar. When a free word grammaticalizes, it could be used as a grammatical form. Grammaticalization process can make a grammatical form more grammatical, too. This paper discusses the grammaticalization of “mar” in New Persian. For this research, a corpus of 70 books in 127 volumes is used. These books are written between 4th - 14th (Islamic Era) centuries. We searched for the use of “mar” and “mar … rā” in the corpus. The analysis shows that this word was used highly in 4th, 5th and 6th centuries. Both of these forms are used as markers of different semantic roles. The frequency of different semantic roles in each century is calculated and the grammaticalization path is envisaged.