بازنگري در تعريف و تقسيم معقولات

در فلسفه معاصر اسلامي معقولات به سه دسته «معقولات اولي يا مفاهيم ماهوي، ثانيه فلسفي يا مفاهيم فلسفي و ثانيه منطقي يا مفاهيم منطقي» تقسيم مي‌شوند. دراين‌بيان معقول وصف مفاهيم ذهني است. با توجه به منابع مرجع فلسفي، معلوم مي‌شود در گذشته معقولْ گاهي وصف خود حقايق بوده، نه مفاهيم آنها و تنها به دو قسم اول و ثاني تقسيم مي‌شده است. ابتلاء پيروان فلسفه اشراق به ديدگاه اصالت ماهيت و برخي شبهات ديگر باعث شد وجود و صفات آن ملحق به معقولات ثاني شده و اموري ذهني قلمداد گردند. فيلسوفان بعدي با اصلاح اين اشتباه، معقول ثاني را به دو قسم منطقي و فلسفي تقسيم كردند و امور وجودي را معقول ثاني فلسفي ناميدند و ملاك‌هايي براي تمييز سه دسته معقول ارائه دادند. در مقاله حاضر، با بررسي فرآيند تاريخي اين تحولات به اين نتيجه رسيده‌ايم كه موصوف قرار دادن مفاهيم و تقسيم معقولات به سه دسته و الحاق حقايق فلسفي به «معقولات ثاني» مرجوح و در بخشي نادرست است و بايد همانند برخي منابع گذشته، خود حقايق را معقول بناميم و آنگاه آنها را به دو دسته معقول اول و ثاني تقسيم كنيم. در اين تقسيم حقايق فلسفي جزء معقولات اولي بوده و خود آنها به سه قسم «ماهوي، فلسفي و اعتباري» تقسيم خواهند شد.