راه‌حلي براي چالش مفهوم شناسي عدالت

انديشمندان حوزه عدالت‌پژوهي تعاريف متكثر و چه‌بسا غير قابل ‌جمعي از عدالت ارائه داده‌اند. دراين‌ميان چگونه مي‌توان به حقيقت مفهومي عدالت از ميان اين تعاريف گسترده دست‌يافت؟ پاره‌اي از اين تعاريف «صوري» هستند و بدون ارائه معيارِ تحقق عدالت، قالب شكل‌گيري آن در عرصه‌هاي مختلف را ترسيم مي‌كنند. متقابلاً تعاريف «محتوايي» بر ارائه معيار يا معيارهايي معين براي تحقق عدالت تأكيد دارند. نگارنده اين تحقيق از طرفي بر اين باور است كه اولاً تعاريف صوري در تبيين مبادي تصوري حوزه عدالت‌پژوهي بر تعاريف محتوايي تقدم دارند و تعاريف محتوايي در حد «مسائل» عدالت‌پژوهي قرار دارند، نه در مرز «مبادي تصوري» آن. ثانياً در ميان تعاريف صوري مختلف، تعريف عدالت به «اعطاي حق به صاحب حق» كامل‌ترين تعريف است و مي‌توان با استفاده از نظريه اعتباريات علامه طباطبايي و افزودن دو قيد «اعتباري و حكيمانه» به اين تعريف، به حقيقت مفهومي عدالت نزديك‌تر شد. عدالت‌پژوه بر پايه اين تعريف، به دنبال حقوق و امتيازاتي است كه نظام تكوين به افراد اختصاص نداده است و لازم است با اعتبار آن‌ها ـ كه ريشه در واقعيت‌هاي عيني خارجي دارند ـ حيات اجتماعي مطلوب را ايجاد كرد. اين حقوق صدق و كذب نخواهند داشت. بلكه اگر اعتبار آنها ريشه در واقعيات عيني داشت، حكيمانه و در غير اين صورت لغو خواهند بود. بر پايه اين تعريف، اهميت مباحث فلسفي براي دست‌يابي به حقوق اعتباري حكيمانه نيز نمايان گرديده، سر اختلاف عدالت‌پژوهان در تبيين معيارهاي عدالت نيز روشن مي‌شود.