بررسي تطبيقي كهن الگوي مرگ و تولد دوباره در شعر خيام و عبدالوهاب البياتي

Archetype of Death and Rebirth in Khayyam & Al-Bayati's Poetry

پژوهش حاضر با تأكيد بر اهمّيّت مطالعات بينارشته­ اي در تحقّق اهداف ادبيّات تطبيقي براساس مكتب امريكايي و با تكيه بر كهن­ الگوي مرگ و تولّد دوباره، به­ روش توصيفي - تحليلي و شيوة استقرائي، ظرفيت­ هاي نظريّة ناخودآگاهي جمعي و كهن­ الگوهاي يونگ را در تحليل چرايي و چگونگي تشابهات ادبي ميان ادبيّات ايران و عرب و به ­طور خاص در شعر خيّام و بياتي واكاوي و از لايه ­هاي ژرف و مشترك كهن­ الگويي اين دو متن، پرده برداشته است تا ضمن تأكيد بر رابطة ميان ادبيّات و روان­شناسي، بركاركرد كهن­ الگوها در آفرينش آثار ادبي برتر ملل مختلف جهان صحه بگذارد و از همه مهم­تر، نقش كهن­ الگو­ها در تبيين تشابهات ادبي ميان ادبيّات ايران و عرب را نشان دهد. نتايج پژوهش، بيانگر آن است كه هردو متن، از شالوده­­ هاي ژرف و مشترك كهن­ الگوي مرگ و تولّد دوباره برخوردارند كه همين عامل، باعث تشابهات ادبي گسترده و نزديكي متون پيش ­گفته شده؛ امّا تفاوت­ هاي جزئي نيز در نحوة تجلّي اين كهن­ الگو در اين­ ميان ديده مي­شود؛ بدين صورت كه در شعر بياتي، كهن ­الگوي مرگ و تولّد دوباره، بيشتر در قالب اسطورة­­ سومري ايشتار و تموز، اسطورة مصري ايزيس و اوزيريس و در نماد برساختة عايشه تجلّي مي­يابد؛ ولي در شعر خيّام، به­ طور عمده در تبديل­ شدن آدمي به خاك و دگرديسي آن به سبزه و گياه و سبو، نمود يافته است.

This study emphasizes the importance of interdisciplinary studies in achieving the goals of comparative literature based on the American literary school and the archetype of death and rebirth. It also uses analytical descriptive and inductive methods to test the theoretical capacities of Jung's collective unconscious and the archetypes to analyze the why and the how of literary similarities between Iran and Arabi literature, and especially in Khayyam and Bayati's poetry, the study explores and reveals the deep and common layers of archeology of these two texts, while emphasizing the relationship between literature and psychology which confirms the use of archetypes in the creation of the best literary works of different nations of the world and, most importantly, it shows the role of archetypes in justifying the literary similarities between Iran and Arab literature. The results indicate that both texts have deep and common foundations of the archetype of death and rebirth, which have led to widespread literary similarities and the closeness of the aforementioned texts. In the meantime, their minor differences in the manifestation of these archetypes can be seen in the manifestation of archetype, fore example, in Bayati's poetry, the archetype of death and rebirth are mostly expressed in the form of the Sumerian myth of Ishtar and Tammuz, the Egyptian myth of Isis and Osiris, and in the symbol made by Bayati, named: Aisha; but in Khayyam's poetry, it is mainly reflected in the transformation of man into dust and its transformation into greenery and plants and vegetables.